حكم انجام دادن سجده و ركوع با اشاره كردن در نماز سنت برای فردی که هیچ عذری ندارد چیست؟ الإيماء في صلاة النافلة؛

الحمدلله  وصلى  الله  و سلم  وبارك  على  رسول  الله  وعلى  آله  وصحبه.
أما  بعد:
با طلب  توفيق  از خداوند  به  پرسش  شما  پاسخ  داده  و می گوییم:
انجام  دادن  رکوع(به صورت کامل و بدون اشاره کردن)در نمازهای  سنت ، درحالت  نشسته و بدون  وجود عذر  جایز  است زیرا  در صحیح  مسلم  از أم  المؤمنين  عائشة  رضي  الله  عنها  روایت  است  گفت: (كان  إذا  افتتح  الصلاة  قائما  ركع  قائما  و إذا  افتتح  الصلاة  قاعداً  ركع  قاعداً)يعنى: (رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  هرگاه  نمازش  را ایستاده  شروع  می کرد رکوع را  در حالت  ایستاده انجام  می دهد  و هرگاه نمازش  را نشسته  می خواند  رکوعش  را نشسته  انجام  می داد) و همچنین  از عائشة  رضي  الله  عنها  ثابت  شده  است گفت: (أَنَّهَا لَمْ تَرَ رَسُولَ اللَّهِ  يُصَلِّي صَلاةَ اللَّيْلِ قَاعِدًا قَطُّ، حَتَّى أَسَنَّ، فَكَانَ يَقْرَأُ قَاعِدًا حَتَّى إِذَا أَرَادَ أَنْ يَرْكَعَ قَامَ فَقَرَأَ نَحْوًا مِنْ ثَلاثِينَ آيَةً أَوْ أَرْبَعِينَ آيَةً، ثُمَّ رَكَعَ) یعنی: (من رسول الله صلی  الله  عليه  وسلم را هرگز نديدم كه نماز شب را نشسته بخواند مگر زماني كه پا به سن گذاشت. طوریکه در این دوره، قرائت را نشسته مي‏خواند و هنگامی كه مي خواست به ركوع برود، بلند مي شد و حدود سي تا چهل آيه، تلاوت می کرد و سپس، به ركوع مي رفت)صحیح  بخاری حدیث۱۱۱۸ و در روایت  دیگری  آمده  است: (ثم  رکع  ثم  سجد  ثم یفعل  فی  الرکعة الثانية  مثل  ذلك) يعنى: (سپس  به رکوع  می رفت  و سپس به  سجده  می رفت  و در رکعت  دوم  نیز  همانند  رکعت  اول  عمل  می کرد)
برخی  از  اهل  علم رکوع رسول الله صلی الله  عليه  وسلم  را در حالت نشسته حمل  بر وجود عذر  کرده  اند  و برخی  گفته  اند: جهت  بیان  جواز  چنین  کرده  است  اما  بلند  شدن ایشان جهت انجام دادن رکوع جهت بیان  افضلیت  است  زیرا انجام دادن رکوع در حالت ایستاده بسیار خاشعانه تر و فروتنانه تر از رکوع  در حالت نشسته  می باشد و دلیلی که جایز بودن رکوع با اشاره را  بدون وجود عذردر نمازهای سنت بیان می کند عموم حدیثی  است  که در صحیح مسلم از عبدالله بن عمر رضی الله عنهما روایت شده است که رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  می فرماید: ( صلاة  الرجل  قاعداً  نصف  الصلاة ) يعني: (نمازی  که  انسان  در حالت نشسته  می خواند  معادل  نصف  نمازی است (که در حالت  ایستاده می خواند) زیرا کلمه (قاعداً ) یعنی: (نشسته) در مقابل  دو حالت  قیام  و رکوع  قرار  می گیرد.
اما انجام دادن سجده با اشاره بنابر صحیح ترین اقوال اهل علم زمانی که عذری وجود نداشته باشد جایز نیست و این  نظر اکثریت علماء  است  زيرا مشروعیت انجام دادن سجده با اشاره  تنها  در حالتی  وارد  شده  است  که  عذری  وجود  داشته  باشد  و از طرفی در اشاره  کردن، حقیقت سجده  که قراردادن  پیشانی  بر روی  زمین است فوت  می شود در حالیکه رسول  الله  صلی  الله  عليه و وسلم به ما امر کرده  اند که سجده  باید  بر هفت استخوان  اعضای  بدن  انجام  بگیرد  همانطور  که  در صحیح  بخاری  و مسلم  از عبدالله  بن عباس  رضي  الله  عنهما  روایت  است، رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  فرمود: ( أمرت  أن أسجد  علي  سبعة  أعظم  علي  الجبهة  و أشار  بيده  علي  أنفه  و اليدين  و الركبتين  و أطراف  القدمين) يعنى: (مکلف  هستم  تا با هفت استخوان - بدن  خود- سجده  کنم: برپیشانی-و بادستش  به بینی اش اشاره  فرمود- و بر کف  دستان و زانوها و انگشتان  پاها) لذا اگر فردی بدون عذر و باوجود قدرت به جای سجده، اشاره کند  در حقیقت  به تکلیف  خود در قبال  سجده کردن با هفت عضو  بدن  عمل  نکرده  است  از اینرو برای  فردی که عذر ندارد و امکان سجده برایش وجود دارد جایز نیست تا به جای سجده، اشاره  کند.والله  اعلم.

شیخ  دکتر/ خالد  بن عبدالله  المصلح