آیا زکات در طلاهایی که به منظور زینت استفاده می شوند نیز واجب است؟ هل تجب الزكاة في الذهب المعد للزينة؟

الحمدلله  و صلي  الله  و سلم  و بارك  علي  رسول  الله  و علي  آله  وصحبه.

أما  بعد:

در پاسخ به پرسش  شما  از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:

طلاهایی  که از آنها استفاده نمی شود و به صورت گنجینه  ذخیره می شوند بدون شک مشمول زکات می شوند  زیرا خداوند می فرماید: ( وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ (۳۴) يَوْمَ يُحْمَىٰ عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَىٰ بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ ۖ هَٰذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ(۳۵))یعنی: (آنهایی که طلا و نقره جمع می کنند و -زکات آنها را- در راه خداوند نمی پردازند  را به عذاب بسیار دردناکی بشارت بده (۳۴) روزی که آن-طلاها و نقره ها-را در آتش جهنم گداخته اش کنند و سپس با آن پیشانی ها وپهلوها وپشتهایشان را داغ کنند (وبه آنها گفته شود) این همان چیزی است که برای خود اندوخته بودید , پس(طعم و مزه ) آن چیزی را که می اند و ختید را بچشید)التوبة/٣٤-٣٥

أما در خصوص طلاهایی  که جهت زینت  استفاده  می شوند باید گفت: در روایتی  از ام المؤمنين عائشة رضي الله عنها وارد  شده است فرمود: (ليس في الحلي زكاة)يعنى: (در زیور آلات زکات واجب نیست)بنابراین جمهور (اکثریت) اهل علم، زکات را برای طلاهایی که  بانوان جهت  زینت استفاده می کنند واجب  نمی دانند.

دیدگاه دوم در این خصوص  این است که طلاهای مذکور مشمول  زکات می شوند  و این قول مذهب امام ابوحنیفه رحمه  الله و تعدادی  از فقهاء می باشد و دلیل شان حدیثی  است که از عبدالله  بن عمرو  بن العاص رضي  الله  عنهما  روایت شده است که گفت: (زنی به همراه دخترش نزد رسول  الله صلی الله  عليه  وسلم  آمد و دخترش  دو النگوی طلا به دست داشت؛ رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  به او فرمود: (أتؤدين زكاة  هذا؟ قالت: لا؛ قال: أيسرك أن يسورك الله  بهما  سوارين من نار؟)يعني: (آیا زکات این دو النگو  را پرداخت  می کنی؟) گفت: خیر؛ رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم فرمود: ( آیا دوست داری  خداوند  در ازای  این دو النگو، دو دستبند از آتش  جهنم  به شما بدهد؟لذا آنها را درآورد و صدقه داد)؛ نکته  مورد نظر فرمایش  رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  است که فرمود: ( آیا دوست داری  خداوند  در ازای  این دو النگو، دو دستبند از آتش  جهنم  به شما بدهد؟)این حدیث را امام احمد و صاحبان  سنن روایت کرده اند  ولی سند آن ضعیف است و از اینرو جمهور اهل علم به آن استناد  نکرده  اند و حتی بر فرض  صحت حدیث نمی توان حکم وجوب زکات زیورآلات  را از آن استنباط کرد زیرا وی همه مال(النگوها) را صدقه داد  درحالیکه رسول الله  صلی  الله  عليه  وسلم زکات معمول  طلا را ربع عشر(یک چهلم) بیان کرده و فرموده  است: ( في كل عشرين مثقالا  نصف  مثقال)يعني: ( در هر بیست مثقال  طلا، نیم مثقال  آن بعنوان  زکات  است) و این میزان واجب  زکات پرداختی  در طلا  است در حالیکه  آن دختر  همه  النگوهای  خود را در آورد و صدقه  داد بنابراین  اگر در زیورآلات  مذکور، زکات واجب  می بود  رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  تنها مقدارلازم پرداختی  را به او بیان می فرمود  و اجازه  نمی داد تا همه طلا ها را در آورد.

هدف از بیان این مطلب آن است که در سند این حدیث  اشکال  وجود دارد و دیدگاه  جمهور ( اکثریت) اهل علم مبنی  بر اینکه  زیورآلات مشمول  زکات  نمی شوند صحیح  تر از سایر  دیدگاه ها در این مورد است از اینرو  حدیث  عائشه رضی  الله  عنها  استثنایی برای عموم احادیث وارد شده در این باب محسوب می شود زیرا اگر طلاهایی  که بانوان جهت زینت مورد استفاده  قرار می دهند  مشمول  زکات می شد در این حالت قطعا  رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  آن را به صورت واضح و آشکار بیان می کرد و رفع  ابهام می نمود.

بنابراین  قول راجح در خصوص  طلا و جواهراتی  که بانوان جهت زینت  استفاده  می کنند  این است که مشمول  زکات نمی شوند  والله  أعلم. 

و اگر فردی طی سالیان زیاد طلا و جواهراتی جهت استفاده شخصی در اختیار داشته باشد مشمول پرداخت  زکات آنها نمی شود حتی اگر از آنها استفاده  نکرده باشد  زیرا به نیت  طلااندوزی و گنجینه کردن جمع آوری نکرده است اما اگر به دلیل نیاز یا هر دلیل دیگری قصد استفاده  از  آنها را نداشته  باشد و یا به نیت استفاده  نکردن  در اختیار  دارد و به حالت راکد مانده است در این  صورت  بایستی زکات آنها را پرداخت  کند  زیرا در این حالت از خاصیت زینتی  بودن  به خاصیت گنجینه بودن  تبدیل  شده  است و بایستی  زکات آنها پرداخت  شود.

شیخ  دکتر/خالد  بن عبدالله  المصلح