آیاشخصی که درروز عرفه به نیت قضاءروزه بگیردمشمول پاداش روزه روزعرفه هم میشود؟ من صام يوم عرفة بنية القضاء هل يدرك الأجر المترتب علي صيام يوم عرفة؛

الحمد لله  رب  العالمين  و أصلي  و اسلم  علي  نبينا  محمد  و علي  آله  و أصحابه  اجمعین

أما بعد؛

 روزه روز عرفه بیشترین پاداش  را نسبت  به سایر  روزه های سنت دارد زیرا  پاداشی  که در خصوص  روزه عرفه  وارد  شده است در خصوص  هیچ  یک از روزهای  سنت دیگر  وارد  نشده  است طوريكه در صحیح  مسلم از ابوقتاده  رضی  الله  عنه  روایت  است، رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  می  فرماید: (صيام يوم عرفة أحتسب  علي  الله  أن يكفر  ألسنة  التي  قبله  و السنة  التي  بعده) يعني: (پاداش روزه روز  عرفه  را چنین در نزد  خداوند به شمار می آورم که  كفاره گناهان  سال  گذشته  و آینده است) صحيح  مسلم (١١٦٢)

این فضیلت  بسیار  بزرگ که  پاک شدن  گناهان  دو سال  می باشد  برای  شخصی  است  که روزعرفه  را از روی  ایمان و امید کسب  پاداش  اخروی  روزه  بگیرد و اما اهل علم در مورد  شخصی  که در روز عرفه، علاوه بر نیت روزه عرفه نیت روزه قضاء  یا کفاره  و یا نذر می آورد دو قول  ارائه  داده  اند:

قول اول: "شخصی که براي یک روزه نیت  روزه  فرض  و سنت  را باهم  جمع  کند  روزه  اش  صحیح  است  و مشمول  هر دو پاداش اعم از پاداش روزه  فرض  پاداش روزه سنت  می گردد  لذا-طبق این  قول- اگر شخصی در روز عرفه، علاوه بر نیت روزه  عرفه  نیت  قضاء هم بیاورد  مشمول  پاداش هر دو روزه اعم از  روزه روز  عرفه  و روزه  قضاء می گردد" و این قول  گروهی  از  اهل  علم اعم از مالکی  ها و شافعی  ها حاشية  الدسوقي(٥/٩٦) و حاشية  إعانة  الطالبين(٢/٢٥٢)  و الفتاوي  الفقهية  الكويتية (٢/٨٣) و ديگر  علماء  می باشد و از میان  علمای  معاصر  شیخ  مان محمد العثیمین رحمه الله  آن را برگزیده  و می گوید: (اگر شخصی  بخواهد  امروز-روز  عرفه- را به نیت  قضاء  روزه  بگیرد  دو پاداش  برای  او ثبت می شود: پاداش  روزه  عرفه  به  همراه پاداش روزه قضاء) مجموع  فتاوي  إبن عثيمين-رحمه  الله-(٢٠/٢٩)

و  اين قول از فحوای  پاسخ شیخ  مان  عبدالعزيز  بن باز رحمه  الله  نیز  فهمیده  می شود  که گفته  است: ( اگر شخصی روز عرفه و نه روز نخست ذی الحجة را به نیت قضاء روزه  بگیرد خوب  است) مجموع  فتاوي  إبن باز-رحمه  الله- (١٥/٤٠٦)

دلیل قائلان این قول این است که رسول الله صلی الله علیه وسلم پاداش  روزه  روز عرفه را بر "روزه" بودن در آن روز  مشروط کرده است لذا با هرنیتی  که در آن روز  روزه  بگیرد  علاوه بر پاداش نیت خود مشمول  پاداش روزه گرفتن  در آن روز  نیز  می شود و این  مبحث  در موضوعی  که  علماء آن را " جمع بين نيت ها" يا " تداخل  عبادت  ها" نامیده  اند  مطرح  می شود  که  دو حالت  دارد:

۱-هرگاه  خود فعل  مدنظر  باشد نمی توان  نیت ها را با بایکدیگر  جمع  کرد و یا در یکدیگر  تداخل  داد و باید  هر یک از آنها را  به طور  مستقل  انجام داد مانند: سنت نماز  ظهر و سنت نماز مغرب زیرا در اینجا خود فعل مدنظر است.

۲-فقط انجام فعل  مدنظر باشد و نه خود فعل؛  مانند نماز "تحیة المسجد" زيرا  مراد از حدیث رسول الله صلي الله عليه وسلم كه مي فرمايد: ( إذا دخل أحدكم  المسجد  فلايجلس حتي  يصلي  الركعتين) يعني: (هرگاه  یکی  از شما  داخل  مسجد  شد قبل  از خواندن  دو رکعت  نماز ننشیند) صحيح  بخاري (١١٦٧) و صحيح  مسلم (٧١٤) این است که بعد از خواندن  نماز در مسجد  بنشیند که این امر با ادای  نماز فرض و نافله مقید  و نافله  مطلق  هم محقق  می شود ( یعنی  اگر شخصی  هنگام  داخل  شدن  به مسجد  مستقیما نماز فرض بخواند   بعد از اتمام  آن لزومی  ندارد تا دوباره  تحیة  المسجد  بخواند  زیرا در اینجا  انجام  فعل-که  نمازخواندن  هنگام  داخل  شدن  به  مسجد  است- مدنظر  می باشد  و نه  خود فعل) و روزه  روز  عرفه  هم حالت را دارد و شیخ مان  إبن عثيمين  رحمه  الله  گفته  است: ( مراد از روزه  گرفتن در روز  عرفه  این است  که شما در این روز  روزه  باشید خواه به نیت روزه سه روز از هرماه  باشد  و خواه  به نیت  روزه  روز  عرفه باشد ) مجموع فتاوي إبن عثيمين (٢٠/١٣)

قول  دوم:جمع کردن نیت فرض  و سنت در عبادت ها  درست نیست.لذا- طبق  این قول- اگر شخصی  روز  عرفه  را به نیت  قضاء، روزه  بگیرد مشمول پاداش  روزه  عرفه نمی گردد  زیرا  پاداش  روزه  عرفه مشمول  فردی  می شود  که در روز عرفه و به نیت  روزه سنت  عرفه  روزه  گرفته  باشد  و این قول  گروهی  از فقهای  مذهب  مالکی  و شافعی  و سایر  علماء   مي باشد بلغة السالك  لأقرب المسالك (١/٤٤٩) و مغني المحتاج (٥/١٨٦)

و دليل  آنها اين است  كه نیت فرض  و سنت  به دلیل  تفاوت  احکام  شان  باهمدیگر  جمع  نمی شوند.

از میان  دو قول مذکور، قول نزدیک تر به حقیقت- و خداوند  بهتر  می داند- این است که: اگر فردی  در روز  عرفه  به نیت  قضاء روزه  بگیرد علاوه بر پاداش  روزه  عرفه، مشمول  پاداش  قضاء  هم می گردد و در استدلال  به این قول می توان به حدیثی  که  امام  بخاری  و  مسلم  از سیدنا  عمربن  الخطاب  رضی  الله  عنه روایت کرده اند استناد نمود که رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  می فرماید: ( إنما  الأعمال  بالنيات  و إنما  لكل  امرئ  ما نوي) يعني: (ارزش  و اعتبار  عمل ها- به  نیت  فاعل  آنها- بستگی  دارد و بهره  هر فرد از عملکردش  به اندازه  نیت او در انجام  آن عمل  است) صحيح  بخاري (١) و صحيح  مسلم (٤٩٦٢) لذا طبق این حدیث فردی  که  در روز عرفه، روزه  قضاء   و سنت  را با هم جمع ميكند براساس نیت  خود مشمول  پاداش  هر دو روزه  می گردد  و فضل  خداوند  بسیار  گسترده  است.

اما  قول آنهایی که قائل  به عدم جمع  نیت عبادت فرض  و سنت هستند  عادلانه  نیست  زیرا  وقتی  شخصی  داخل  مسجد  می شود  و مستقیما مشغول ادای  نماز  فرض  می  شود در حقیقت  با این عمل يك امر واجب (نمازفرض) و یک امر سنت (تحیة المسجد) را  باهمدیگر  انجام داده است والله  أعلم. 

برادرتان:

شیخ دکتر/خالد  بن عبدالله  المصلح  

١٤٣٤/١٢/٥ هجري  قمري