در برخی از شهرها اذان مؤذن ها با یکدیگر تفاوت زمانی دارد طوریکه برخی از آنها زود تر از سایر مؤذنان اذان می دهند و روزه دار در داخل شدن وقت افطار(غروب آفتاب) به شک و تردید می افتد؛ اکنون تکلیف روزه دار در چنین شرایطی چیست؟ شك الصائم في دخول وقت الإفطار؛

الحمد لله  و صلي  الله  و سلم  و بارك  علي  رسول  الله  و علي  آله  وصحبه.

أما  بعد:

در پاسخ به پرسش  شما  از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:

من خواستگاه شک و تردید را متوجه نشدم؛ اگر منظور از شک و تردید این است که وی در مورد تحقق غروب آفتاب دچار شک و تردید می شود ( یعنی از غروب کردن آفتاب مطمئن نیست) در اینصورت بایستی از غروب کردن آفتاب مطمئن شود و سپس إفطار کند زیرا خداوند می فرماید: (وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْل) يعنى: ( بخورید  و  بیاشامید  تا سفیدی  صبح  از سیاهی  شب (فجر صادق)  برای  تان  آشکار  شود سپس روزه را تا شب (غروب آفتاب) ادامه دهید)البقره/۱۸۷ بنابراین اگر از غروب کردن آفتاب مطمئن نباشد بایستی همچنان روزه بماند تا اینکه  فرارسیدن شب که با ناپدید شدن لبه بالایی قرص  آفتاب محقق می شود برایش محرز شود و هنگامی که آفتاب به طور کامل غروب کرد و لبه بالایی آن ناپدید شد روزه دار افطار می کند زیرا رسول  الله  صلی  الله علیه وسلم می فرماید: ( اذا ادبر  النهار من ههنا) يعني: ( هرگاه روز از اين سمت ناپدید شود) که این امر با غروب آفتاب و ناپدیدشدن قرص کامل آن محقق می شود و ( و أقبل  الليل  من ههنا و وجبت الشمس فقد أفطر الصائم) يعني: (و شب از این سمت ظاهر شود و آفتاب بیفتد (ناپدید  شود)روزه دار افطار کند) در نتیجه افطار کردن روزه دار با ناپدید شدن قرص کامل آفتاب محقق می شود.

و در مورد اوضاع مردم در شهرها باید گفت: مردم در شهرها تابع مؤذن ها هستند لذا اگر با اعتماد بر  اذان مؤذن افطار می کند در اینصورت  حق روزه را ادا کرده است مگر آنکه از مؤذن اشتباهی سراغ  داشته باشد و بداند که او همیشه ده دقیقه  پیش از غروب  آفتاب اذان می دهد که متاسفانه  چنین مواردی وجود  دارند که در این صورت نباید بر اساس أذان وی افطار کند بلکه باید منتظر غروب آفتاب شود و سپس افطار کند زیرا در برخی  از  شهرهای  مجاور مانند جده و مکه و حتی مدینه احیانا  شاهد چنین قضایایی  می شویم زیرا با توجه به اینکه زمان اذان ها در شهرهای مذکور  با اختلاف چند دقیقه ای نزدیک به هم هستند چه بسا مؤذن  ها را دچار این اشتباه  کند که زمان اذان ها  یکسان است و از اینرو مؤذنی  که در جده است بر اساس اذان مکه  یا مدینه  و یا اذان حرم مکی  اذان می دهد لذا در چنین شرایطی  ابتدا باید در مورد  اذان مؤذن  تحقیق  نمود؛ اگر مؤذن  بر  اساس  وقت دقیق  و هنگام غروب  آفتاب  اذان می دهد در اینصورت افطار  کردن با اذان او بلامانع  است اما اگر معلوم شود که در دادن اذان اشتباه  می کند و زودتر از غروب آفتاب اذان می دهد در اینصورت نباید بر اساس اذان او افطار کرد بلکه باید وقت دقيق  غروب  آفتاب را بجويد و بر اساس  غروب  آفتاب  افطار  نماید.

سؤال:

فردی همواره بر اساس اذان مؤذنی که سر وقت اذان می داد افطار می کند حال اگر مؤذن یک روز در دادن اذان اشتباه کند تکلیف روزه وی چیست؟

در پاسخ باید گفت: گناهی بر او نیست اما اگر بعد از افطار بفهمد و به اشتباه مؤذن پی ببرد  باید تا تحقق  غروب  آفتاب از خوردن و نوشیدن خودداری کند یعنی: اگر فردی گمان کند که آفتاب غروب کرده و افطار کند و سپس معلوم شود که آفتاب غروب نکرده بود در این صورت باید تا لحظه غروب آفتاب صبر کند.

حال سؤال  اینجاست که آیا باید قضای آن روز را به جا بیاورد؟

در پاسخ باید گفت: خیر؛ قضای آن روز به جا آورده نمی شود زیرا در صحيح  بخاري  از أسماء  دختر  ابوبکر  صدیق  رضی  الله  عنهما روایت شده  است  گفت: (زمان رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  در یک روز ابری  افطار  کردیم و سپس- با رفتن  ابرها- آفتاب  ظاهر  شد) اما ایشان اشاره ای به قضاي  آن روز نمی کند و روایت: ( باید قضاء كند) سخن یکی از روایان اثر مذکور به نام "هشام" است و سخن أسماء  رضی  الله  عنها نیست بنابراین رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  ایشان را به قضاء کردن روزه   آن روز دستور  نداده  است  زیرا هر فردی  که  از روی  جهل یا فراموشی و یا اجبار مرتکب یکی از باطل  کننده  های روزه بشود روزه اش  صحیح مى باشد و خداوند- در دعایی که به مومنان می آموزد- می فرماید: (رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا)يعني: (پرودگارا  اگر فراموش کردیم و اشتباه  نمودیم ما را مورد مؤاخذه قرار  مده) و درصحیح  بخاری حدیث (۱۹۳۳) و صحیح مسلم حدیث (۱۱۵۵) از ابوهریره رضی  الله  عنه روایت شده است که رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  فرموده  است: (من نسی و هو صائم فاكل  او شرب  فليتم  صومه  فإنما  اطعمه  الله  و سقاه) يعني: (روزه داری که از روی  فراموشی بخورد یا بیاشامد باید روزه اش را-ادامه  دهد- و تکمیل  کند زیرا خداوند او را خورانده و نوشانده  است)

شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله  المصلح