السلام عليكم ورحمة الله وبركاته؛ جناب شیخ حد و مرز مشروع ارتباط در بین دانشجویان پزشکی دختر و پسر و یا پزشکان مرد و زن تا چه اندازه است؟ حدود المعاملة بين المرأة و الرجل في أماكن العمل و الدراسة؛

الحمد لله  رب  العالمين  و أصلي  و اسلم  علي  نبينا  محمد  و علي  آله  و أصحابه  اجمعین؛ و عليكم السلام  و  رحمة  الله  و بركاته؛أما بعد:

سخن گفتن بانوان با مردان نامحرم  دو حالت دارد:

حالت اول: این است که سخن گفتن زن با مرد نامحرم  در راستای نیاز یا مصلحت  عمومی و یا خصوصی  باشد که این جایز  می باشد زیرا قرآن و سنت رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  بیانگر جواز آن می باشد  اما به شرطی  که مکالمه به اندازه نیاز یا تحقق  مصلحت  باشد و زیاده روی نشود و زن با گفتار نرم سخن نگوید زیرا  خداوند  متعال خطاب به پاک ترین  زنان  مؤمن که همسران  رسول  الله  صلی  الله عليه  وسلم  می باشند  می فرماید: ( (يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ ۚ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفًا) يعني: ( ای همسران  پیامبر؛ شما- در مقام و منزلت- همانند  هیچ یک از زنان- عادی- دیگر نیستید پس - اگر خواستار- تحقق تقوی هستید به نرم سخن  نگویید تا افراد  بیمار  دل بر شما طمع  نورزند و به شیوه شایسته  - که مورد رضایت  و پسند خداوند  و پیامبرش- باشد  سخن بگویید)الاحزاب/۳۲؛ ابن العربي  در تفسیر خویش (٣/٥٦٨) در خصوص آیه مذكور می گوید: ( خداوند  متعال  به همسران  پیامبر  صلی الله  علیه  وسلم دستور  داد تا ظاهر گفتارشان  غلیظ و محتوای  کلمات شان کوتاه و قاطعانه  باشد تا  ایجاد میل و رغبت در قلب نکنند  و در شنونده ايجاد طمع نشود)

حالت دوم: این است که زن بدون وجود نیاز یا مصلحت با مرد نامحرم  سخن بگوید  و شروطی  که در حالت اول ذکر شد را رعایت  ننماید  که چنین حالتی جایز  نیست و این تحریم  شامل هر نوع  گفتار اعم از سخنان  مباح  یا غیرمباح  مانند عشوه گری و امثال آن می گردد.

اما نگاه کردن زن به مرد نامحرم خالي از چند حالت نیست:

حالت اول: نگاه شهوت آمیز باشد و یا اینکه  بیم فتنه  در نگاه کردن باشد که اهل علم چنین حالتی را به اتفاق  حرام دانسته  اند و علمایی  همچون  جصاص و نووی  و غیر از آنها در این خصوص اجماع  نقل کرده اند.

حالت دوم: نگاه از روی نیاز باشد که این حالت جایز است.

حالت سوم: نگاهی است که از روی نیاز نیست، شهوت آمیز هم نیست و بیم  فتنه در آن نمی رود که اهل علم در این خصوص دو دیدگاه ارائه  داده  اند: 

-دیدگاه نخست: جایز است؛ و این دیدگاه  مذهب امام ابوحنیفه  و امام مالک و امام احمد می باشد و یکی از دو قول امام شافعی  نیز  است و دلیل شان احادیث متعددی  است که از جمله می توان به حدیثی که در صحیح بخاری (٤٥٥) و صحيح مسلم (٨٩٣) از طریق زهری از عروه ، از عائشه  رضی  الله  عنها  روایت  شده است اشاره  نمود که گفت: ( رأيت رسول  الله صلى  الله  عليه  وسلم يسرني  بردائه و أنا انظر  الي الحبشة  و هم يلعبون  و انا  جارية) یعنی: ( وقتی هنوز بالغ نشده بودم به حبشی هایی  که بازی  می کردند نگاه  می کردم و دیدم که رسول الله  صلی  الله  عليه  وسلم با ردای خویش  مرا از نگاه آنان می پوشاند) و در صحیح مسلم (١٤٨٠) از طريق  ابوسلمه از فاطمه  دختر قیس رضي  الله  عنها  روایت شده است که رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  خطاب  به ایشان فرمود: ( اعتدي عند إبن أم مكتوم فإنه رجل أعمي  تضعين  ثيابك عنده) يعني: ( عده خود را نزد ابن أم مكتوم  سپری  کن زیرا  وی شخصی  نابینا  است و شما می توانید بخشی از لباس های خود را نزد او در آوردید) از اینرو آیه: (وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ) یعنی: ( و به زنان مؤمن  بگو: تا چشم  های خویش را- در مقابل مردان  نامحرم- فروگیرند) بخشی از آیه۳۱ سوره نور؛ را حمل بر ممنوعیت تماشای  موارد ناجایز  از قبیل  عورت نموده اند.

دیدگاه دوم: نگاه کردن زن به مرد نامحرم مطلقا حرام است و این دیدگاه مذهب شافعی و یک قول در مذهب  امام احمد می باشد و دلیل شان فرمایش  خداوند  متعال  است که  می فرماید: (وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ) یعنی: ( و به زنان مؤمن  بگو: تا چشم  های خویش را- در مقابل مردان  نامحرم- فروگیرند) بخشی از آیه۳۱ سوره نور؛ و  همچنین  به روایتی كه  در سنن ابوداود (٤١١٢) و  سنن ترمذي (٢٧٧٨) از طریق  از طریق  امام زهری  از نبهان برده آزاد شده أم سلمه، از أم سلمه  رضی  الله  عنها  روایت شده است استناد  کرده اند که گفته است: (به همراه میمونه نزد رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  بودم که إبن ام مكتوم نزد ما آمد و این واقعه بعد از واجب شدن حجاب بر بانوان بود لذا رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  فرمود: (حجاب خود را در مقابل او رعایت کنید) گفتم: ای رسول  خدا؛ مگر او  نابینا  نیست؟ مگر ما را می بیند؟ رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  فرمود: ( آیا شما هم نابینا  هستید؟ مگر او را نمی بینید؟)امام  ترمذی  سند این حدیث را " حسن صحیح" دانسته  است.

از میان  دیدگاه  های مذکور، دیدگاه جواز صحیح تر است مگر آنکه بیم فتنه در نگاه کردن زن  به مرد نامحرم  وجود داشته باشد  که در این حالت به اتفاق  أهل علم  حرام می باشد و همچنین نگاه کردن زن به محاسن  و زیبایی های مرد نامحرم نیز شامل همین حکم می شود  زیرا  چنین نگاهی یا غالبا از روی شهوت است و یا منجر به بروز  شهوت می گردد که حرام است.

اما دلیل عمده علمایی  که  نگاه کردن زن به مرد نامحرم را مطلقا  حرام می دانند، حدیث ام سلمة رضي  الله  عنها است كه از طریق نبهان برده آزاد شده أم سلمه روایت شده است و اهل علم اشکالاتی  را به وی وارد کرده اند و گفته اند که او معتبر  نیست و نمی توان به روایت های وی استناد  نمود. و در پاسخ  گفته ی امام ابوداود مبنی بر اینکه: "این مخصوص همسران  رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  است" گفته شده است: آیا روایت عده گذراندن فاطمه دختر قیس نزد ابن  ام مکتوم را مشاهده  نکرده اید؟" زیرا رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  خطاب  به فاطمه  دختر قیس فرمود: ( اعتدي عند إبن أم مكتوم فإنه رجل أعمي  تضعين  ثيابك عنده) يعني: ( عده خود را نزد ابن أم مكتوم  سپری  کن زیرا  وی شخصی  نابینا  است و شما می توانید بخشی از لباس های خود را نزد او در آوردید) و آیه(٣١) سوره  نور بیانگر  وجوب  نگاه نکردن  به اعضای  ممنوعه  ازقبیل  عورت و.. است و همچنین نگاه  شهوت آمیز  به چهره  مرد را شامل  می شود اما نگاه کردن  زن به چهره  مرد بدون  شهوت مشمول  آیه مذکور  نمی گردد  زیرا در صحیح  بخاری حدیث (۹۸۸) و صحیح  مسلم (۸۹۲) از طریق زهری از عروه ، از عائشه  رضی  الله  عنها  روایت  شده است که گفت: ( رأيت رسول  الله صلى  الله  عليه  وسلم يسرني  بردائه و أنا انظر  الي الحبشة  یلعبون  فی المسجد) یعنی: ( هنگامی که به حبشی هایی  که در مسجد مشغول تمرین جهاد بودند نگاه  می کردم  دیدم که رسول الله  صلی  الله  عليه  وسلم با ردای خویش  مرا از نگاه آنان می پوشاند) والله  تعالی  أعلم. 

برادر  شما:

شیخ  دکتر/ خالد بن عبدالله  المصلح  

١٤٢٨/٥/١٤ هجري  قمري