حکم استفاده از آلات موسیقی و سرود چیست؟ ما حكم المعازف و الغناء؟

الحمد لله  رب  العالمين  و أصلي  و اسلم  علي  نبينا  محمد  و علي  آله  و أصحابه  اجمعین؛ و عليكم  السلام  و  رحمة  الله  و  بركاته؛ اما بعد:

أولا أهل علم  در خصوص  تحریم سرودهایی  که محتوای  نامشروع  دارند  و شنونده  را بسوی  فساد و گناه و فسق و فجور تحریک  می کنند  اختلاف  نظر ندارند و امام قرطبی  رحمه  الله در این مورد اجماع علماء را  نقل کرده و در تفسیر  خویش (١٤/٤٧) می گوید: (اگر محتوای این نوع  از سرودها، اظهار  عشق  به دختران، برشمردن  زیبایی  های  آنها و يا همراه با ذکر مشروبات  الکلی و سایر  موارد حرام  باشد هیچ  اختلاف نظری  در تحریم این سرودها وجود ندارد زیرا سرودهای  مذکور به اتفاق  اهل علم، سخنان یاوه و آواز  نکوهیده  شده  تلقی  می شوند) و فرق  نمی کند  که سرودهای  مذکور به همراه  موسیقی  باشند  یا نه.

و همچنین  أهل علم در جواز سرودهای مباح  و خالی از مضامین  نامشروع  اتفاق  نظر دارند زیرا از برخی صحابه رضی  الله  عنهم  ثابت شده است که اشعار -مباحی- را بصورت  آواز  خوانده  اند و امام  نووی  رحمه  الله  در شرح  صحیح  مسلم (٦/١٨٣) می گوید: (عرب ها، سرودن  را غناء (آواز  خواندن) می نامیدند و منظور از آن آواز هایی که در آن اختلاف  نظر وجود دارند  نیست بلکه آوازهای  مباح می باشد) و این مطلب را امام شوکانی از غزالی و ابن طاهر نقل کرده است.

اما در مورد سرودهایی  که محتوای مشروع  دارند ولی همراه موسیقی  هستند  باید گفت: تعدادی از علماء در تحریم موسیقی  و آلات  آن اجماع  نقل کرده  اند اما طی بررسی های انجام شده مشخص شده است که علماء در این مسأله اتفاق  نظر  ندارند  و برخی مخالف این دیدگاه را ارائه داده  اند طوریکه حافظ ابن حجر در فتح الباري(٢/٤٤٣) در مساله موسیقی می گوید: (تعدادی از علماء بر تحریم موسیقی اجماع نقل کرده اند  اما برخی از علماء بر عکس دیدگاه آن تصریح کرده اند) اما بی تردید جمهور ( اکثریت) علمای گذشته و معاصر بر تحریم  موسیقی تصریح کرده اند طوریکه شیخ الإسلام ابن تیمیه رحمه  الله در مجموع الفتاوی (١١/٥٧٦) مي فرمايد: ( ائمه  چهار مذهب تصریح دارند که استفاده  از همه آلات موسیقی  حرام است) و همچنین می فرماید: (از هیچ یک از پیروان چهار مذهب نقل نشده است که در خصوص تحریم استفاده  از آلات موسیقی  اختلاف  داشته  باشند) و همچنین در مجموع  الفتاوی (٢٧/٢٢٩) مى فرمايد: ( جمهور (اکثریت) مسلمانان قائل بر اینند که استفاده  از آلات موسیقی حرام است و برخی  نیز استفاده  از آنها را مباح  دانسته  اند)

علمایی که استفاده از آلات موسیقی را حرام می دانند به چند دلیل از قرآن وسنت  و آثار صحابه  رضی  الله  عنهم  استناد کرده اند که بارزترین  آنها حدیثی  است که امام بخاری رحمه  الله  در صحیح  خویش  به صورت معلق  در کتاب"الأشربة" (٥/٢١٢٥) روایت  کرده و گفته  است: هشام بن عمار می گوید: صدقه  بن خالد از عبدالرحمن  بن یزید از عطیه بن قیس  الکلابی از عبدالرحمن  بن غنم الأشجعي  برای  ما روایت  کرده است گفت: ابوعامر  یا ابومالک  الأشعري برای من روایت کرد که رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم فرمود: ( ليكونن  من أمتي  اقوام  يستحلون الحر  و الحرير و الخمر  و المعازف) يعني: ( بی تردید در امت  من افرادی خواهند  بود که زنا و ابریشم( برای  مردان) و استفاده  از آلات موسیقی را حلال  خواهند کرد) نکته  مورد نظر در حدیث عبارت (یستحلون: حلال خواهند کرد) است که بیانگر  حرام  بودن موارد  مذکور می باشد.

علمایی  که استفاده از آلات موسیقی  را حلال  دانسته  اند اشکالاتی  را به حدیث مذکور  وارد کرده  اند تا جاییکه  إبن  العربي  مالكي  رحمه  الله  در مورد احادیثی  که قائلین  بر تحریم  به استناد  کرده  اند گفته است: ( هیچ یک از احادیثی  که در این خصوص عنوان کردیم صحیح نمی باشد).

و حافظ ابن حجر در فتح الباري (۱۰/٥٢) بر صحیح بودن  حدیث مذکور در صحیح بخاری تصریح کرده و به کسانی که آن را ضعیف دانسته  اند پاسخ داده است.

به هرحال به نظر من دیدگاه علمایی که استفاده  از  آلات موسیقی  را حرام  دانسته  اند صحیح  تر می باشد که از میان آنها آلاتی مانند دف برای بانوان در مراسم عروسی  که در شریعت  مجاز شمرده  است مستثنی  می گردند. والله  تعالی  أعلم. 

برادر شما:

شیخ  دکتر/ خالد بن عبدالله  المصلح  

١٤٢٧/٢/١٧ هجري  قمري