حكم نیت کردن برای روزه های مستحب قبل از اذان صبح چیست؟ تبييت النية في صيام التطوع؟

الحمد لله  و صلي  الله  و سلم  و بارك  علي  رسول  الله  و علي  آله  وصحبه.

أما  بعد:

با طلب  توفيق  از خداوند  به  پرسش  شما  پاسخ  داده  و می گوییم:

اهل علم در مورد نیت روزه های مستحب دو نظر ارائه  داده  اند:

گروهی از  اهل علم نیت کردن برای هر نوع روزه- اعم از واجب و مستحب- قبل از اذان صبح- را واجب می دانند و دلیل شان حدیثی  است که از ام المؤمنين  حفصه  و عائشه  رضی  الله  عنهما روایت شده است که رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم فرمود: ( من لم يبيت  الصيام  من الليل  فلا صيام  له) يعني: (فردی  که از شب قصد گرفتن روزه نداشته  باشد (قبل از اذان صبح نیت نکند) روزه  او باطل  است) لذا می گویند: حدیث  مذکور عام است و همه  انواع  روزه ها را- اعم از واجب  و مستحب- شامل  می شود؛

اما جمهور(اکثریت) اهل علم  قائل اند که نیت کردن بعد از اذان صبح، در روزه های مستحب- به شرطی که چیزی نخورده یا نیاشامیده باشد- جایز است؛ 

حال سؤال اینجاست که چه چیزی عمومیت  حدیث ام  المؤمنين عائشه  و حفصه  رضی  الله  عنهما  را نقض می کند و منجر به ظهور قول دوم می شود؟

در پاسخ باید گفت: چیزی  که  عمومیت  حدیث مذکور را نقض  می کند روایتی  است که در صحیح  مسلم از ام المؤمنين  عائشة رضي الله عنها نقل شده است که گفت: (روزی رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم به منزل آمد و فرمود: " آیا چیزی برای خوردن وجود دارد؟)؛ به حال سرور بشریت بنگرید که اگر تمنا  می کرد خداوند کوه ها را برای ایشان طلا می کرد و رودهایی را از زیر  پاهایش  جاری می ساخت اما با این حال می فرماید: " آیا در منزل چیزی  برای خوردن  وجود دارد؟) و آنها می گویند: " خیر" و می فرماید: "پس من روزه می گیرم" طبق این  حدیث، هنگامی که رسول الله صلی الله عليه  وسلم هنگام ظهر غذایی برای تناول نیافت، نیت روزه آورد و ادامه  داد و این بیانگر آن است که روزه مستحب را می توان با آوردن نیت در روز (بعد از اذان صبح) ادا کرد لذا این حدیث  استثنائی برای حدیث مذکور: ( من لم يبيت  الصيام  من الليل  فلا صيام  له) می باشد حال سؤال  اینجاست: آیا این حکم مشمول  همه روزه های مستحب است؟( یعنی: آیا در همه نماز های مستحب می توان از روز (بعد از اذان صبح) نیت آورد؟) زیرا روزه های مستحب بر دو نوع  هستند:

-مستحب مطلق؛

مستحب  مقید؛

مستحب  مطلق، روزه ای است که مناسبت خاصی  ندارد  و مستحب  مقید روزه ای است که فضیلت و پاداش  ویژه ای در شریعت  برای  آن در نظر گرفته شده است مانند: روزه روز عاشوراء، عرفه، شش روز از ماه  شوال و روزه  هاي  دوشنبه  و پنجشنبه و امثال  آنها؛

حال سوال اینجاست که آیا  نیت آوردن در روز (بعد از اذان  صبح) مشمول  همه روزه های مستحب  اعم  از مطلق  و مقید  می شود؟

اهل علم در این باره دو نظر ارائه  داده اند: 

برخی از علماء می گویند: این حکم مشمول  روزه های مطلق  است و برای  روزه  های مستحب  مقید، جهت بهره مندی  از پاداش ویژه آنها بایستی از شب (قبل از اذان صبح)  نیت کرد لذا- طبق  این قول- آنهایی که می خواهند از پاداش روزه عاشوراء یا  روزه شش روز از ماه شوال  بهره مند شوند  بایستی پیش از اذان صبح آن روز نیت کنند و بدون  شک این حالت خوب و بهتر است اما اگر انسان در چنین روزهایی که یک یا دو روز به پایان ماه  شوال  باقی  مانده قبل از نماز ظهر بیدار شود و قصد روزه گرفتن  از روزه های شش روز شوال را کند و باخود  بگوید: می خواهم امروز را روزه  باشم در چنین حالتی   قول  راجح  و صحیح تر که جمهور اهل علم هم بر آن هستند این است که روزه  اش با نیتی که در روز آورده صحیح  می باشد.

شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله  المصلح