الحمدلله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.
أما بعد:
با طلب توفيق از خداوند به پرسش شما پاسخ داده و می گوییم:
بیشتر علمای سلف و معاصرین اعم از صحابه-رضی الله عنهم- و علمای پس از آنها معتقدند که فقط انسان پاک و با وضوء می تواند به قرآن دست بزند و علمای مذاهب چهارگانه اعم از امام ابوحنیفه و امام مالک و امام شافعی و امام احمد نیز بر همین قول هستند.
امام ابن عبدالبر در "الاستذکار"(۸/۱۰) می گوید: (فقهاء و علمايي که در شهر ها و سرزمین های مختلف اهل فتوی هستند اتفاق نظر دارند كه تنها انسان پاک و با وضوء می تواند قرآن را لمس كند) و مهمترین دلیل شان در این باره روایتی است که از چند طریق از رسول الله صلی الله عليه وسلم ثابت شده که فرموده است: (لايمس القرآن إلا طاهر)يعنى: (قرآن را فقط انسان پاک باید لمس کند)این روایت از حدیث عمرو بن حزم نقل شده است و در ضمن نامه ای بود که رسول الله صلی الله عليه وسلم برای قبیله حزم فرستاده بود و همچنین از طریق عبدالله بن عمر، حکیم بن حزام، عثمان بن أبي العاص و ثوبان رضي الله عنهم اجمعين روايت شده است.
أهل علم و محققان علوم حديث در مطالعه و بررسی اين احاديث و باتوجه به اینکه جداگانه و با طرق مجزا از هم وارد شده اند گفته اند: همه طرق وارد شده می توانند بعنوان دلیل مطرح بشوند و از مواردی که صحت این حدیث را تقویت می کند این است برخی از صحابه رضی الله عنهم همین دیدگاه را داشتند و ثابت نشده است که افرادی از میان صحابه رضی الله عنهم با آنها در این نظر مخالفت کنند؛ امام نووی رحمه الله در "المجموع شرح المهذب"(۲/۸۰) می گوید: ( -عدم جواز لمس قرآن بدون داشتن وضوء- ديدگاه صحابه ای چون سیدنا علی،سعد بن ابی وقاص و إبن عمر رضي الله عنهم بود و ثابت نشده است که افرادی از میان صحابه رضی الله عنهم با آنها در این نظر مخالفت کرده باشند) و شیخ الاسلام ابن تيمية رحمه الله در مجموع الفتاوی (۲۱/۲۶۶) می فرماید: ( -عدم جواز لمس قرآن بدون داشتن وضوء- قول سلمان فارسي و عبدالله بن عمر رضي الله عنهم است و کسی از ميان صحابه رضي الله عنهم با دیدگاه آنها مخالفت نکرده است)
و دلیل برخی از کسانی که لمس قرآن را بدون داشتن وضوء جایز نمی دانند این آیه کریمه است که خداوند در آن می فرماید: (لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ)يعنى: (تنها پاکان -می توانند-آن را لمس کنند)الواقعه/۷۹
در خصوص مفهوم این آیه بحث و گفتگو شده و گفته شده است منظور از "کتاب" در آیه قبل از آن "لوح محفوظ"بوده و مراد از " الْمُطَهَّرُونَ" فرشتگان هستند و نه انسان ها و این تفسیر، قول بیشتر سلف امت اعم از صحابه رضی الله عنهم و پس از آنها می باشد و با این وجود امام ابن القيم رحمه الله در کتاب"التبیان فی أقسام القرآن"(۱/۴۰۸) می فرماید: (از شیخ الاسلام ابن تيمية رحمه الله شنیدم که به صورت دیگری از آیه استدلال می کند که فرد ناپاک و بی وضوء نمی تواند به قرآن دست بزند و می فرمود: (این آیه از باب هشدار است واشاره به این مطلب دارد که وقتی فقط پاکان می توانند به قرآن موجود در آسمان دست بزنند پس قرآن هایی که در دست ما هستند را هم فقط باید افراد پاک و با وضوء دست بزنند و حدیث مذکور نیز برگرفته از همین آیه می باشد) و شیخ الإسلام ابن تيمية رحمه الله در شرح العمده صفحه (۳۴۸) می فرماید: ( دیدگاه من این است -و خداوند بهتر می داند- که: قرآن موجود در لوح محفوظ همان قرآنی است که در مصحف- نزد ما- است و کلماتی که در آن مصحف (لوح محفوظ) هستند درست همان کلماتی هستند که در همین مصحف وجود دارند و تفاوتی نمی کند که بر روی کاغذ یا پوست یا سنگ و یا پارچه نوشته شده باشند بلکه حکم قرآن را دارد بنابراین وقتی حکم کتابی را دارد که فقط پاکان می توانند در آسمان آن را لمس کنند پس کتابی که - با همان محتوی- درزمین است نیز همان حکم را به خود می گیرد و واجب می شود تا فقط افراد پاک و با وضوء به آن دست بزنند زیرا احترام این مصحف همانند احترام قرآنی است که در لوح محفوظ قرار دارد و یا اینکه "کتاب" اسم جنس است و شامل همه آنچه که در قرآن -چه در آسمان و چه در زمین- آمده است می باشد همانطور كه خداوند متعال می فرماید:(رَسُولٌ مِنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفًا مُطَهَّرَةً)يعنى: (-حجت خداوند بر كفار و مشركان- پیامبری از سوی خداوند است که کتاب ها (آیات) پاک را بر آنها تلاوت می کند)البينة/٢ و همچنین خداوند می فرماید: ( (فِي صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ(١٣) مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ(١٤)) يعنى: (-آياتي- که در صحیفه ها و کتاب های ارزشمند درج شده اند(۱۳) و بسیار والا و پاکیزه هستند (۱۴))عبس/۱۳-۱۴ بنابراین وقتی آنها را " مُطَهَّرَة" یعنی: (پاکیزه) نامیده است یعنی اینکه نباید افراد ناپاک و بدون وضوء به آنها (آیات) دست بزنند)
اما برخی از تابعین خلاف نظر اين حكم را دارند و لمس قرآن را براي شخصي که بی وضوء است( اما غسل جنابت بر او واجب نیست) جایز دانسته اند و این مذهب ظاهریه است ولی دلایلی که گذشت ضعیف بودن این قول را مشخص می کند.
نکته ای که در اینجا لازم به ذکر می دانم این است که بیشتر فقهائی که وضو داشتن را شرط واجب دست زدن به قرآن مى دانند معتقدند كه دست زدن كودكان نابالغ به قرآن بدون داشتن وضوء جايز است و اين مذهب حنفي و مالكي و شافعي و قولي در مذهب حنبلي است و دليل آنها اين است كه ملزم نمودن کودکان به وضوء نوعی مشقت وسختی در آنها پدید می آورد که این کار چه بسا منجر به ترک حفظ ویادگیری قرآن از سوی آنها بشود لذا دست زدن کودکان به قرآن بدون داشتن وضوء به دلیل ضرورت یادگیری قرآن، رفع سختی و مشقت از آنها و اینکه مکلف نیستند جایز می باشد و این قول بسیار شایسته تامل است. و الله تعالی أعلم.
برادرتان:
شیخ دکتر/خالد بن عبدالله المصلح
۱۴۲۴/۱۰/۱۷هجری قمری
