السلام عليكم ورحمة الله وبركاته؛جناب شیخ در عمل های جراحی طولانی مدت که چندین ساعت به طول می انجامد و پزشک جراح نمی تواند اتاق عمل را ترک کند و این کار منجر به فوت برخی از نمازها می شود تکلیف چیست؟
حكم الجمع بين الصلوات في العمليات الطبية الطويلة؛
السلام عليكم ورحمة الله وبركاته؛جناب شیخ در عمل های جراحی طولانی مدت که چندین ساعت به طول می انجامد و پزشک جراح نمی تواند اتاق عمل را ترک کند و این کار منجر به فوت برخی از نمازها می شود تکلیف چیست؟
حكم الجمع بين الصلوات في العمليات الطبية الطويلة؛
الجواب
الحمدلله رب العالمين و أصلي و أسلم علي نبينا محمد وعلى آله وأصحابه اجمعين؛
و عليكم السلام و رحمة الله و بركاته.ا
ما بعد:
خداوند متعال نمازها را در اوقات مشخصي از شبانه روز براى مومنان واجب كرده و فرموده است: (إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا)يعني: (قطعا نماز-عبادتى است كه براي مومنان واجب شده و دارای أوقات مشخصي است)النساء/١٠٣ لذا بر مؤمنان واجب است تا بر ادای نمازهای شان در اوقات مشخص شده مواظبت داشته باشند زیرا خداوند می فرماید: (حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَىٰ وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ)يعنى: (بر ادا کردن نمازها و به خصوص نماز میانه(نماز عصر) مواظبت کنید و خاشعانه برای-عبادت- الله به پا خیزید)البقره/۲۳۸ و جهت تحقق این دستور الهی باید بدانیم که اوقات نماز به طور کلی دو حالت دارند:
حالت اول: حالت وسعت و عدم عذر است که در این حالت اوقات نمازها، پنج وقت مشخص می باشند و هر نماز از یک وقت معین و مخصوصی برخوردار است همانطور که خداوند می فرماید: (أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ ۖ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا)يعنى: (نماز را از موقع زوال خورشید(نماز ظهر) بر پادار و تا تاریکی شب(که ابتدای نماز مغرب است و ادامه آن نماز عشاء می باشد ادامه بده) و-نیز-نماز صبح را - به پا دار- قطعا -ملائکه- در نماز صبح حاضر می شوند)الإسراء/٧٨ و همچنین خداوند می فرماید: (فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ (١٧)وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ(١٨)الروم/١٧-١٨ يعني: (پس صبح و شام به تسبیح و تنزیه خداوند(از هر عیب و نقص) مشغول شوید(۱۷) و در آسمان ها و زمین و هنگام عصر و ظهر خداوند را حمد و سپاس گویید (۱۸)) و جزئیات اوقات نمازها اعم از زمان ابتدا و انتهای آنها در سنت قولی و فعلی سول الله صلی الله عليه وسلم ثابت شده است به طوریکه در مسند امام احمد و سنن نسائي و ترمذی از جابر رضی الله عنه روایت شده است: که جبرئیل علیه السلام، نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و فرمود: “بلند شو و نماز بخوان، وقتی نماز ظهر را خواند که آفتاب زوال کرده بود، سپس هنگام نماز عصر آمد و گفت: بلند شو و نماز بخوان، وقتی نماز عصر را خواند که سایه هر چیزی باندازه خودش بود، سپس هنگام مغرب آمد و گفت: بلند شو و نماز بخوان ، وقتی نماز مغرب را خواند که خورشید غروب کرده بود، سپس هنگام عشاء آمد و گفت: بلند شو و نماز بخوان، وقتی نماز عشاء را خواند که سرخی کنار آسمان ناپدید شده بود. سپس هنگام نماز صبح هم آمد وقتی که سپیده دمیده بود. سپس فردای آن روز هم برای نماز ظهر به نزد او آمد، گفت: بلند شو و نماز بخوان، وقتی نماز ظهر را خواند که سایه هر چیزی باندازه خودش بود، و سپس هنگام نماز عصر آمد، گفت: بلند شو و نماز بخوان ، وقتی نماز عصر را خواند که سایه هر چیزی باندازه دو برابر خودش شده بود، و در همان وقت (قبلی) برای نماز مغرب آمد، سپس برای نماز عشاء وقتی آمد که نصف شب گذشته بود یا گفت: یک سوم شب گذشته بود، آن وقت نماز عشاء را خواند، سپس برای نماز صبح وقتی آمد که هوا کاملا روشن شده بود و نماز بصبح را ادا کرد و سپس فرمود: (ما بین هذین الوقتین) اوقات نماز بین این دو وقت است)
حالت دوم: حالت عذر است که در چنین شرایطی اوقات نمازها به سه وقت تقسیم می شوند: وقت فجر، وقت ظهر و عصر و وقت مغرب و عشاء زيرا در احادیث متعددی ثابت شده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم هنگام سفر نمازهایش را جمع می کرد و همچنین در غیر از سفر و حال اقامت به دلیل وجود عذر و جهت رفع حرج و مشقت از امت در موارد معدودی نمازهای شان را جمع کرده اند طوریکه در صحیح مسلم حدیث (۷۰۵) از طریق سعید بن جبیر و او از عبدالله بن عباس رضي الله عنهما روایت کرده است گفت: (رسول الله صلى الله عليه وسلم در مدینه بدون آنکه عذری از قبیل ترس یا بارندگی باران باشد بین نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشاء را جمع کرد)-سعید بن جبیر می گوید:-به ابن عباس رضی الله عنهما گفتم: چرا رسول الله صلی الله عليه وسلم چنین کرد؟ گفت: خواست تا امتش -در مواقع ضرورت و عذر به سختی و مشقت نیفتند)این حدیث یک اصل است که می توان در مشروع بودن جمع نمازها بهنگام ضرورت به آن استناد نمود و بیشتر أهل علم اعم از مالکی ها و شافعی ها و حنبلی ها و سایر فقهاء این اصل را پذیرفته اند اگرچه در مصداق ضرورتی که جمع را مشروع می کند اختلاف نظر دارند اما در خود اصل اتفاق نظر دارند و صحیح ترین قول در خصوص مصداق ضرورت مذکور این است که: ( برای انسان جایز است تا در مواردی که دچار تنگنا و مشقت می شود نمازهایش را جمع کند اما به شرطی که این رویه را عادت خود قرار ندهد) و این قول گروهی از اهل علم از جمله ابن سیرین و ربیعه و ابن منذر و سایر علماء است و شيخ مان محمد العثيمين رحمه الله همين قول را انتخاب کرده اند بنابراین برای پزشکان جایز است تا در صورت نیاز نماز های شان را جمع کنند خواه به سبب عمل جراحی باشد، خواه به سبب حالت های دیگری که حضورش را می طلبد باشد.اما مطلب لازم به ذکر در خصوص جمع بین نمازها این است که :در مساله جمع بین نمازها نباید تساهل و بی اهمیتی به خرج داد زیرا اهل علم اتفاق نظر دارند که جمع بین نمازها در حال اقامت(غیر از سفر) و بدون وجود عذر مطلقا جایز نیست و ابن عبدالبر در "التمهید"(۱۲/۲۱۰) در این خصوص اجماع نقل می کند و از سیدنا عمر رضی الله عنه ثابت شده است که چنین کاری (جمع بین نمازها در حال اقامت و بدون وجود عذر) از گناهان کبیره می باشد.
برادرتان
شیخ دکتر/خالد المصلح