جناب شیخ بنده یاد گرفته ام که هنگام ادای هر نماز، قبل از تکبيرة الاحرام، نيت نماز را بدون تلفظ- در قلبم- بیاورم اما مدتی قبل در شبکه های ماهواره ای از برخی علماء شنیدم که می گفتند: خارج شدن شما به قصد ادای نماز نیت محسوب می شود وحتى برخی از آنها می گویند رفتن به وضوخانه جهت اداي نماز نیت آن نماز تلقی می شود؛ آیا سخن شان صحیح است؟ و آیا عملکرد من كه اندكى قبل از تکبیرة الاحرام براى هر نماز نيت مى آورم جايز است؟
استحضار النية؛
الجواب
الحمدلله و صلى الله و سلم و بارك على رسول الله و على آله وصحبه.
أما بعد:
با طلب توفيق از خداوند به پرسش شما پاسخ داده و می گوییم:
اهل علم اتفاق نظر دارند که نیت برای هر نماز واجب است و نماز بدون نیت منعقد نمی شود و اصل در این مطلب فرمایش رسول الله صلى الله عليه وسلم است که می فرماید: ( إنما الأعمال بالنيات و إنما لكل امرئ ما نوي)يعني: (ارزش عمل ها به نیت- فاعل آنها- بستگی دارد و بهره هر فرد از عملکردش مطابق نیتی است كه براي عمل دارد)صحیح بخاری و مسلم از حدیث سیدنا عمربن الخطاب رضی الله عنه.
اهل علم در مقدم داشتن نیت بر نماز اختلاف نظر دارند و در این خصوص سه نظر ارائه داده اند:
قول اول: مقدم داشتن طولاني مدت نیت بر تکبیرة الاحرام جایز است به شرطی که تا شروع نماز از نیت خود منصرف نشود و این مذهب امام مالک مى باشد؛ ابن عبدالبر در "الکافی" صفحه (۳۹) می فرماید: ( قول راجح در مذهب امام مالک این است که هرگاه نماز گزار جهت ادای نماز خود بلند شو و یا جهت ادای نماز بسوی مسجد حرکت کند این اقدام بعنوان نیت محسوب می شود و تا زمانی که از آن منصرف نشده است نيت به قوت خود باقي است حتی اگر در اثنای مسیر از آن غافل گردد و يا فراموش كند) و همچنین نص صریحی از امام احمد رحمه الله که شبیه مطلب قبل می باشد در این خصوص وجود دارد بطوریکه وقتی از ایشان درباره شخصی که هنگام خروج از خانه برای نماز جمعه نیت می کند پرسیده شد جواب داد: خارج شدن او از خانه نیت محسوب می شود و نیز می گوید: هرگاه فرد - به قصد ادای نماز- از خانه اش خارج شود همین اقدام، نیت او محسوب می شود آیا فکر می کنید که او بدون نیت تکبیر می گوید(و نمازش را شروع می کند)؟!شیخ الإسلام ابن تيمية رحمه الله بعد از آنکه سخن نقل شده از امام أحمد را بیان می کند در مجموع الفتاوی (۲۲/۲۲۹) می فرماید: ( و بزرگ ترین مجتهدان مذهب او مانند خرقی و غیراو گفته اند: (مقدم داشتن نیت از لحظه داخل شدن وقت نماز- تا شروع- آن کفایت می کند- و جایز است-)
دوم: مقدم داشتن نیت بر تکبیرة الاحرام تنها به مدت کمی قبل از آن جایز است به شرطی که در این مدت کوتاه نیتش را فسخ نکند و این مذهب حنفی و حنبلی است.
سوم: مقدم داشتن نیت بر تکبیرة الاحرام جایز نیست بلکه باید همزمان با تکبیرة الاحرام باشد و این مذهب امام شافعی است اما همانطور که معلوم است در این قول نوعی از سختی و مشقت وجود دارد و ابن حزم می گوید: " جداکردن نیت از تکبیرة الاحرام به هیچ وجه جايز نيست بلكه بايد متصل و همزمان باهم باشند"
از میان اقوال فوق، قول راجح در نزد من قول امام مالک و نص صریح امام احمد مبنی بر جواز مقدم داشتن طولانی نیت بر تکبیرة الاحرام مي باشد به شرطی که از نیت خود منصرف نشود و يا آن را فسخ نكند زيرا هدف از نيت، جدا نمودن یک عمل از سایر اعمال است و این امر با نیت مقدم حاصل می شود به شرطی که فسخ نشود و نیت دیگری جایگزین آن نگردد زیرا نیت تا زمانی که از سوی فاعل فسخ نشده است حکم را همراهی می کند از اینرو وقتی انسان در اثنای نمازش نیت را فراموش می کند و یا از آن غافل می گردد تاثیری بر صحت نمازش ایجاد نمی کند- زیرا اقدام به فسخ آن نکرده است- و شیخ الإسلام ابن تیمیه رحمه الله در شرح العمدة صفحه (٣٨٧) در مورد جواز مقدم داشتن طولانی مدت نيت بر تكبيرة الاحرام "اجماع" نقل کرده است و قول راجح در نزد شيخ الإسلام ابن تيمية رحمه الله همین قول مى باشد؛ والله أعلم.
شيخ دكتر / خالد المصلح
