الحمدلله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.
أما بعد:
در پاسخ به پرسش شما از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:
خداوند متعال افراد مستحق دریافت زکات را معرفی کرده و فرموده است: (إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ ۖ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ)يعنى: (زکات ها ویژه فقراء(۱) و مساکین(۲) و ماموران جمع آوری زکات و کسانی که با دلجویی از آنها- امید مسلمان شدن شان می رود- و -جهت آزادکردن- بندگان و- ادای قرض- بدهکاران و در راه خدا و آنهایی که در راه مانده اند می باشد؛ این یک فریضه الهی است و الله دانا و حکیم است) التوبة/٦٠
بنابراین نتیجه می گیریم که انسان مؤمن نباید زکات خود را به افرادی غیر از هشت صنف مذکور در آیه بپردازد زیرا در این صورت کفایت نمی کند و در حقیقت زکات خود را نپرداخته است.
همچنین خداوند متعال شرط خویشاوند بودن یا نبودن را در اصناف مذکور منظور نکرده است لذا هر مستمندی خواه خویشاوند، خواه غیرخویشاوند مشمول دریافت زکات می شود اما در مورد مستمندان خویشاوند یک نکته مهم وجود دارد و آن این است که : اگر خویشاوندان جزء افرادی باشند که نفقه آنان بر شخص زکات دهنده واجب می شود در این صورت مشمول دریافت زکات نمی شوند بلکه بایستی نفقه و مخارج زندگی آنها را تامین کند زیرا اگر از مال زکات به آنها بدهد در این صورت یک امر واجب را با امر واجب دیگری ترک کرده است که این اشتباه می باشد مگر اینکه-شخص زکات دهنده- توانایی تامین نفقه کلی آنها را نداشته باشد و تنها بتواند بخشی مخارج آنان را تامین کند که در این صورت به خاطر ضعف توان مالی او و تکمیل نفقه آنها جایز است تا از مال زکات به آنان بپردازد؛
بطور مثال: اگر شما برادری داشته باشید که دارای وارث است اما از شما ارث نمی برد، در این حالت جایز است تا از مال زکات به وی بدهید.
اما پرداخت زکات به پدر جایز نیست-زیرا از شما ارث می برد و شما از وی ارث می برید- لذا اگر پدر نیازمند و مستمند باشد بایستی فرزند نفقه و مخارج او را تامین کند زیرا خداوند می فرماید: ( وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَٰلِكَ ۗ) یعنی: ( آنچه که به حکم شرع برعهده پدر است بر وارث نیز می باشد)البقرة/٢٣٣ أما اگر فرزند به دلیل ضعف توان مالی قدرت تامین مخارج پدر را نداشته باشد و مبلغی از مال زکات هم نزد وی باشد در این حالت جایز است تا جهت تکمیل تامین مخارج وی از مال زکات به او بدهد زیرا به سبب مستمند بودن مشمول دریافت زکات می گردد بنابراین خویشاوند بودن از عوامل جواز دریافت زکات نمی باشد بلکه زکات تنها مشمول هشت صنف مذکور در آیه شصت سوره توبه می شود.
خلاصه پاسخ اینکه: زکات، مخصوص هشت صنف مذکور در آیه فوق است و فرقی نمیکند که از خویشاوندان باشند یا نباشند؛ اما اگر خویشاوندان، جزء افرادی باشند که نفقه آنان بر شخص زکات دهنده واجب باشد در این حالت پرداخت زکات بر آنها جایز نمی باشد بلکه بر او واجب است تا مخارج آنها را تامین کند مگر آنکه توان تامین کلی مخارج آنها بر وی مقدور نباشد که در این صورت جایز است تا از مال زکات به آنها بدهد زیرا خداوند آنها را مشمول دریافت زکات معرفی کرده و فرموده است: (إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ ۖ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ)يعنى: (زکات ها ویژه فقراء و مساکین و ماموران جمع آوری زکات و کسانی که با دلجویی از آنها- امید مسلمان شدن شان می رود- و -جهت آزادکردن- بندگان و- ادای قرض- بدهکاران و در راه خدا و آنهایی که در راه مانده اند می باشد؛ این یک فریضه الهی است و الله دانا و حکیم است) التوبة/٦٠
شیخ دکتر/خالد بن عبدالله المصلح
