الحمد لله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.
أما بعد:
در پاسخ به پرسش شما از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:
روزه از نظر حقیقت شرعی، یعنی اینکه چگونه انسان می تواند یک روزه شرعی را ادا کند؟ باید بگویم:با خودداری کردن از باطل کننده های روزه از طلوع فجر تا غروب آفتاب روزه محقق می شود و باطل کننده های اصلی سه چیز هستند: خوردن و نوشیدن و جماع (همبستری)؛ زیرا خداوند متعال می فرماید: (فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ ۚ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ) يعنى: (اكنون می توانید -در شب های رمضان-با همسران تان نزدیکی کنید و آنچه را که خداوند برای تان تقدیر کرده است را بطلبید لذا بخورید و بیاشامید تا سفیدی صبح از سیاهی شب (شفق صادق) برای تان آشکار شود)البقره/۱۸۷ بنابراین خودداری نمودن از باطل کننده های روزه را در اصل "روزه" می گویند اما نوعی روزه وجود دارد که همه مردم - یعنی: مؤمنان روزه دار- در آن مشترک هستند و آن عبارت است از خودداری نمودن از باطل کننده های روزه از طلوع فجر (اذان صبح) تا غروب آفتاب؛حال سؤال اینجاست: آیا هدف از روزه گرفتن همین روزه مشترک که تنها خودداری کردن از خوردن و نوشیدن و نزدیکی زناشویی می باشد است؟ در پاسخ باید بگویم: خیر؛ بلکه هدف اصلی از روزه گرفتن تزکیه نفس و ارتقا دادن آن به والاترین درجات تربیت و تزکیه است زیرا خداوند متعال روزه را جهت تحقق تقوی در انسان مومن تشریع کرده و فرموده است: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ)يعني: ( ای مؤمنان روزه بر شما واجب شده است همانطور که بر امت های پیش از شما واجب بود تا- با ادای آن- پرهیزکار شوید)البقره/۱۸۳ و حقیقت و روح تقوی این است که انسان- با توحید و أعمال صالحی که مورد تایید خداوند متعال و پیامبرش علیه الصلاة والسلام است- در بین خود و عذاب خداوند مانع و سپری ایجاد کند و اینگونه از "متقین"(پرهیزکاران) محسوب می شود؛ حال چگونه می توان در بین خود و عذاب خداوند پرده ایجاد کرد؟ این مهم با انجام دادن دستورات خداوند با امید به کسب پاداش الهی و ترس از مجازات او و خودداری نمودن از موارد حرام از بیم مجازات الهی و امید کسب پاداش از او محقق می شود و انسان به این شکل از زمره متقین یعنی "پرهیزکاران" به شمار می رود.
تقوی مفهوم گسترده ای دارد و شروع آن باید با اصلاح و پاک شدن قلب ها آغاز گردد زیرا رسول الله صلی الله عليه وسلم می فرماید: ( ألا وإن في الجسد مضغة، إذا صلحت صلح الجسد كله، وإذا فسدت فسد الجسد كله؛ ألا وهي القلب)يعني: (آگاه باشید که در بدن، تکه گوشتی وجود دارد که اصلاح شدن آن منجر به اصلاح شدن همه بدن می شود و فاسد شدن آن منجر به فاسد گشتن همه بدن می گردد) و به همین دلیل رسول الله صلی الله عليه وسلم با اشاره كردن به قلب خود فرموده است: ( التقوي ها هنا، التقوي هاهنا، التقوي هاهنا)یعنی: ( اساس- و سرچشمه- تقوی اینجا (در قلب) است، اساس- و سرچشمه- تقوی اینجا است، اساس- و سرچشمه- تقوی اینجا است)از اینرو هدف از روزه گرفتن تنها خودداری نمودن از خوردن و نوشیدن نیست بلکه علاوه بر آن باید تاثیرات مثبتی اعم از خوب شدن اخلاق، اصلاح شدن رفتار،استقامت در دین، پاک شدن ظاهر و تزکیه باطن را به دنبال داشته باشد و اگر روزه فاقد ارزش های مذکور باشد حق آن ادا نشده و نتیجه مطلوب را نخواهد داشت لذا در صحیح بخاری از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم می فرماید: ( من لم يدع قول الزور والعمل به، فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه)یعنی: (روزه داری که گفتار و عملکرد باطل و حرام را ترک نکند خداوند هیچ نیازی به خودداری او از خوردن و آشامیدن ندارد) عبارت"قول الزور" مذکور در حدیث تنها گواهی دروغ را شامل نمی شود بلکه هر گفتار حرام( اعم از دروغ و بهتان و غیبت و...) را در بر می گیرد و عملکرد باطل،مشمول هر نوع کارحرام اعم از گناهان صغیره و کبیره، نافرمانی خداوند و ظلم و ستم به بندگان را شامل می شود لذا بر مؤمنان واجب است تا گفتار و عملکرد خود را عاری از حرام کنند خصوصا هنگامی که روزه است زیرا اگر روزه آلوده به گفتار و کردار حرام و باطل باشد نتیجه و هدف مورد انتظار را نخواهد داشت زیرا همانطور که گذشت رسول الله صلی الله عليه وسلم فرموده است: ( من لم يدع قول الزور والعمل به، فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه)یعنی: (روزه داری که گفتار و عملکرد باطل و حرام را ترک نکند خداوند هیچ نیازی به خودداری او از خوردن و آشامیدن ندارد)
روزه عبادتی شگفت انگیز است زیرا مایه تزکیه نفس و تربیت آن می گردد و رسول الله صلى الله عليه وسلم در مورد آن می فرماید: (و الصوم جُنَّة) يعني: (روزه سپری ( در برابر شهوت ها و گناهان و آتش جهنم) است) و در روایت دیگری با لفظ ( و الصيام جُنَّة) وارد شده است که مفهوم هر دو روایت این است که روزه، سپری در مقابل آتش جهنم و عذاب خداوند متعال است و در امان ماندن از آتش جهنم بدون در امان ماندن از گناهان محقق نمی شود لذا مفهوم اصلی حدیث: (و الصوم جُنَّة) این است که: روزه سپری در برابر اعمال بدی است که منجر به داخل شدن به آتش دوزخ می شود از اینرو سپری در مقابل آتش دوزخ تلقی می گردد.
در اینجا خودم و برادران روزه دارم را که ممکن است در روزهای گرم به سبب حرارت دما دچار ناراحتی شوند را به حدیثی که امام بخاری و مسلم روایت کرده اند یادآوری می کنم که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرموده است: ( من صام يوماً في سبيل الله، باعد الله بينه وبين النار سبعين خريفاً) یعنی: (هر فردی که یک روز در راه خداوند روزه بگیرد خداوند به مدت هفتاد سال در بین او و آتش دوزخ فاصله می اندازد) از خداوند متعال بخواهیم تا ما و شما را از آتش دوزخ دور کند.بنابراین باید ثمره روزه را در اخلاق و رفتار و گفتارمان مشاهده نماییم زیرا روزه در تعالی روح نقش به سزایی دارد و انسان را به درجات والا سوق می دهد و از اینرو برخی از نویسندگان روزه را " اراده غالب و چیره" نامیده اند و در واقع هم چنین است زیرا روزه انسان را از هرگونه گفتار و عملکرد پست و حقیرانه جدا می کند و او را تا والاترین افق های فضیلت و عزت ارتقا می دهد؛ در صحیح بخاری وارد شده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرموده است: (إذا كان صوم يوم أحدكم فلا يسخط ولا يرفث، فإن أحدٌ سابَّه أو شاتمه أو قاتله –في بعض الروايات- فليقل: إني امرؤ صائم)یعنی: ( هرگاه یکی از شما روزه گرفت نباید مشاجره و ناسزاگویی کند و اگر فردی به او دشنام و ناسزا گفت یا اینکه خواست با او درگیر شود باید بگوید: من روزه هستم) آیا این به معنی ضعف و ناتوانی در مقابل بی ادبی تلقی می شود؟ در پاسخ باید گفت: نخیر؛ بلکه این حرکت نشأت گرفته از شخصیت والایی است که روزه دار بوسیله این عبادت باشکوه به آن آراسته شده و رشد و تعالی یافته است و با اینکه خداوند متعال به تلافی کردن بدی با بدی همسان اجازه داده و فرموده است: (وَجَزَاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُهَا) یعنی: (و پاسخ هر بدی، پاسخی همسان آن است)الشوری/۴۰ اما فضیلتی که در روزه وجود دارد روزه دار را از انتقام گیریربسوی گذشت و چشم پوشی سوق می دهد و می گوید: ( من روزه هستم) همانطور که خداوند می فرماید: (وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ) يعنى: ( و از جاهلان درگذر)الأعراف/۱۹۹
بنابراین روزه داری که در برابر بی ادبی و بدرفتاري می گوید: ( من روزه هستم) در حقیقت اعلام می کند: چیزی که سبب شده است تا او را از تلافی کردن و مقابله به مثل باز دارد لباس پاکی می باشد که از ظاهر و باطنی ناب برتن نموده است؛ ظاهری با عنوان امساک (خودداری از باطل کننده های روزه ) و باطنی با نام نیت؛ بنابراین وقتی ارزش های مذکور در گفتار و کردار و اخلاق و رفتار روزه دار تجلی پیدا کند آن موقع می توان آن را روزه حقیقی نامید زیرا روزه ای که فاقد ارزش های مذکور باشد نتیجه ای جز گرسنگی و تشنگی برای صاحبش درپی نخواهد داشت همانطور که در برخی از آثار وارد شده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرموده است: (رب صائم ليس له من صومه إلا الجوع و العطش) يعني: (بهره و نصیب بسیاری از روزه داران از روزه شان فقط گرسنگی و تشنگی است) و رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیثی که گذشت علل و اسباب محرومیت مذکور در روایت فوق را بیان کرده و می فرماید : (من لم يدع قول الزور والعمل به، فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه)یعنی: (روزه داری که گفتار و عملکرد باطل و حرام را ترک نکند خداوند هیچ نیازی به خودداری او از خوردن و آشامیدن ندارد)
از خداوند می خواهیم تا توفیق ادای روزه مقبول را به ما عنایت کند روزه ای که اعمال مان با ادای آن صالح تر، اخلاق مان نیکوتر و دل های مان پاک تر از گذشته شود و از ما راضی گردد؛ خداوند عهده دار دعاها است و بر اجابت آنها توانا می باشد و درود و سلام خداوند بر محمد و خاندان و اصحابش باد.
شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح
