الحمد لله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.
أما بعد:
در پاسخ به پرسش شما از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:
خداوند متعال در آیات مشتمل بر احکام روزه دو عذر را بیان کرده و فرموده است: (فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ ) یعنی: (پس هر یک از شما-که در ماه رمضان بیمار یا مسافر- باشد ( به اندازه روزهایی که افطار کرده است) در روزهای دیگر روزه بگیرد)البقرة/١٨٤
به طور کلی سفر و بيماري دو عذر موجه برای روزه نگرفتن در ماه رمضان به شما می روند اما هر یک از این دو عذر جزئیاتی دارند که در آنها نوع بیماری و حالت سفری را که روزه نگرفتن در رمضان را مجاز می کنند مورد بحث و بررسی طولانی قرار می گیرد ولی در اینجا تنها به خلاصه تیتروار عذرهای مباحی که روزه نگرفتن در ماه رمضان را مجاز می کنند می پردازیم که سفر و بیماری دو تا از آنها بوده اند.
آیات وارده در خصوص احکام روزه، عذر سوم را عدم توانایی معرفی می کند و ممکن است گفته شود: در کجای آیات روزه به این عذر اشاره شده است؟در پاسخ می گوییم: خداوند می فرماید: ( وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ ) یعنی: ( و آنهایی که توانائی روزه گرفتن ندارند باید کفاره آن را که غذا دادن به مستمندان است را بپردازند)البقره/۱۸۴
در اینجا لازم به ذکر است که بگویم: روزه در نخستین مراحلی که خداوند متعال آن را تشریع فرمود، تنها روزهای معدود و اندکی بودند سپس خداوند مؤمنان را در انتخاب دو چیز مختار کرد: یا اینکه روزه بگیرند و یا اینکه به جای گرفتن روزه در ازای هر روز مستنمندی را غذا بدهند طوریکه خداوند می فرماید: (أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ ۚ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ ۚ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ) یعنی" (-روزه واجب- در روزهای اندکی-مقرر- شده است لذا هر یک از شما-که در ماه رمضان بیمار یا مسافر- باشد ( به اندازه روزهایی که افطار کرده است) در روزهای دیگر روزه بگیرد و آنهایی که توانائی روزه گرفتن ندارند باید کفاره آن را که غذا دادن به مستمندان است را بپردازند)البقره/۱۸۴ سپس خداوند می فرماید: ( فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ) یعنی: (و فردی که مقدار زیادی -کفاره به مستمند بپردازد- برایش بهتر است)البقره/۱۸۴ اما سپس می فرماید: ( ۚ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ ۖ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ)یعنی: ( روزه گرفتن برای شما بهتر -از پرداختن کفاره - است).
بسیاری از مفسران می گویند: آیه مذکور توسط آیه: (فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ ۖ) يعني: ( هر یک از شما - مؤمنان- که ماه رمضان را دریابد باید روزه بگیرید) البقره/۱۸۵ نسخ شده است اما در صحیح بخاری از ابن عباس رضي الله عنهما روایت شده است فرمود: این آیه(۱۸۴ بقره) منسوخ نیست بلکه در مورد پیرمرد و پیرزنی است که توانایی و قدرت روزه گرفتن را ندارند و باید به جای هر روزی که روزه نمی گیرند به یک مستمند غذا بدهند) و سخن عبدالله بن عباس رضي الله عنهما صحیح است زیرا حکم موجود در آیه به طور کلی برداشته نشده است و در خصوص افرادی که توانایی روزه گرفتن ندارند است.
بنابراین عذر سوم شامل آنهایی می شود که- به دلیل کهولت سن و موارد موارد مشابه آن- توانایی روزه گرفتن را ندارند و می توانند در رمضان روزه نگیرند و به جای آن کفاره بدهند.
اهل علم اتفاق نظر دارند که سه عذر مذکور جزء عذرهای موجه برای روزه نگرفتن در رمضان هستند.
عذر چهارم با سه عذر قبلی تفاوت دارد زیرا روزه گرفتن به همراه این عذر جایز نمی باشد بدین معنی که سه عذر مذکور، اجازه روزه نگرفتن را به انسان مومن می دادند اما روزه گرفتن با عذر چهارم که" قاعدگی" است حرام می باشد و بانوان را از روزه گرفتن منع میکند و اهل علم در این خصوص اتفاق نظر دارند و علمایی همچون امام طبری و امام نووی و گروهی از اهل علم در این مورد اجماع نقل کرده اند که روزه گرفتن برای خانمی که در عادت ماهیانه است صحیح نمی باشد؛ و در پاسخ خانمی که در دوره عادت ماهیانه بگوید: "می خواهم همراه مردم روزه بگیرم و سپس قضای آنها را به جا بیاورم" می گوییم: "شما در این شرایط مکلف به روزه گرفتن نیستید و چنین روزه ای شما را به خداوند متعال نزدیک نمی سازد بلکه برعکس شما را از خداوند متعال دور می کند و گناهکار می شوید" زیرا چنین عملکردی داخل حدیثی می شود که امام بخاری و مسلم از طریق قاسم بن محمد از عائشه رضی الله عنها روایت کرده اند که رسول الله صلى الله عليه وسلم فرموده است: ( من أحدث في أمرنا هذا ما ليس منه فهو رد) يعني: ( هر فردی که چیز جدیدی در این دین ایجاد کند که مطابق دستور دین نباشد مردود و باطل است) از این رو خانمی که در دوره قاعدگی روزه می گیرد شریعت جدیدی در دین ایجاد کرده و زمانی روزه گرفته است که خداوند در آن مدت روزه را بر وی حرام کرده است همانطور که اگر خانمی در دوره عادت ماهیانه نماز بخواند نه تنها نمازش سودی به حالش نخواهد داشت بلکه او را از خداوند دورتر هم خواهد نمود و این مساله مورد اتفاق اهل علم می باشد؛
بنابراین خانمی که در دوره عادت ماهیانه است نباید روزه بگیرد زیرا در زمره افراد معذور و یا افرادی که روزه نگرفتن برای شان جایز است قرار می گیرد و دلیل اینکه روزه بر حائض(خانمی که در دوره عادت ماهیانه است) حرام می باشد حدیثی است که امام بخاری و مسلم از ابوسعید الخدری رضی الله عنه روایت کرده اند و مضمون آن چنین است: هنگامی که رسول الله صلی الله عليه وسلم در مورد نقص دین و عقل بانوان سخن گفتند فرمودند: (و اما نقصان دينها فهي تمكث الليالي لاتصلي و لاتصوم) يعني: ( و نقص دین زن در این است که وی چندین شبانه روز- به خاطر قاعدگی- نماز و روزه اش را ادا نمی کند) و همچنین در صحیح بخاری و مسلم وارد شده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرموده است: ( أليست إذا حاضت لم تصل و لم تصم)يعني: (آیا چنین نیست که زن در دوره قاعدگی نماز و روزه هایش را ادا نمی کند؟) و این نصوص بیانگر آن هستند که گرفتن روزه برای بانوانی که در قاعدگی هستند ممنوع می باشد و در صحیح مسلم (۳۳۵) از ام المؤمنين عائشه رضی الله عنها روایت است گفت: (ما در زمان رسول الله صلى الله عليه وسلم دچار عادت ماهیانه می شدیم لذا به ما دستور داده می شد تا تنها روزه های مان را قضاء کنیم و به قضاء کردن نمازهای مان امر نمی شدیم)
بنابراین آنهایی که روزه نگرفتن در رمضان برای شان جایز است عبارت اند از: بیماران، مسافران، پیرمرد و پیرزنی که توانایی روزه گرفتن ندارند و بانوانی که در عادت ماهیانه هستند.
خانمی که زایمان کرده و خون نفاس از او جریان دارد نیز در حکم حائض (خانمی که در دوره عادت ماهیانه است) قرار دارد و نباید در این مدت روزه بگیرد و این مسأله مورد اتفاق أهل علم می باشد.
برادرتان:
شیخ دکتر/خالد بن عبدالله المصلح
