الحمد لله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.
أما بعد:
در پاسخ به پرسش شما از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:
دانستن علت ها و اسرار احکام شریعت اسلام که برگرفته از قرآن و سنت رسول الله صلى الله عليه وسلم می باشد یکی از اهداف اصلی تحصیل علوم دینی و از بزرگ ترین فوائدی است که انسان بعد از آموختن قرآن و سنت از آن بهره مند می شود زیرا دانستن علت ها و اسرار احکام شریعت موجب گشایش دل می شود و پی بردن به حکمت احکام و شریعت خداوند حکیم و آگاه موجب ایجاد رغبت در نفوس و در نتیجه موجب عمل بیشتر می گردد.
ثابت شده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم در ماه شعبان بیشتر روزه می گرفت همانطور که در صحیح بخاری و مسلم از ام المؤمنين عائشة رضي الله عنها روایت شده است فرمود: (لم يكن النبي صلى الله عليه وسلم يستكمل صيام شهر قط غير شعبان فإنه كان يصومه كله) يعنى: (رسول الله صلى الله عليه وسلم هیچ یک از ماه های-سال- (غیر از رمضان) را بیشتر از شعبان روزه نمی گرفت طوریکه سراسر شعبان را روزه می گرفت) و در برخی روایت ها وارد شده است: ( كان يصومه إلا قليلا) يعني: (پیامبر صلی الله علیه وسلم بخش عمده ای از ماه شعبان را روزه میگرفت) و این بیانگر توجه ویژه رسول الله صلی الله عليه وسلم به این ماه پر فضیلت است زیرا آن را با روزه گرفتن زیاد سپری می کرده است.
اهل علم علت و اسرار روزه گرفتن زیاد رسول الله صلی الله عليه وسلم در ماه شعبان را جستجو کرده و اقوالی را در این زمینه ارائه داده اند طوریکه برخی از این اقول مستند به روایات و برخی زائیده تفکرات و تاملات و نظرات آنها می باشد؛
اما کسانی که با استناد از روایات علت را بیان کرده اند می گویند: در روایات آمده است که اعمال انسان ها در ماه شعبان بر خداوند متعال عرضه می شود از این جهت رسول الله صلی الله عليه وسلم این ماه را زیاد روزه می گرفت زیرا دوست داشت تا در حالی که روزه است اعمالش نزد خداوند حاضر گردد و همانند این مطلب برای روزه های دوشنبه و پنجشنبه نیز وارد شده است اما حدیث وارده در خصوص ماه شعبان صحیح نیست و باوجود اینکه برخی از اهل علم آن را صحیح دانسته اند اما بررسی دقیق و محققانه سند حدیث مذکور بیانگر عدم ثبوت آن است و قول راجح این است که به آن استناد نمی شود والله أعلم. أما باتوجه به اینکه برخی از اهل علم قائل بر آنند لذا: علت اول این است که: چون شعبان ماه عرضه أعمال انسان ها بر خداوند است از اینرو رسول الله صلی الله عليه وسلم در آن ماه زیاد روزه می گرفت زیرا دوست می داشت اعمالش در حالیکه روزه است نزد خداوند عرضه شود.
علت دوم که از سوی گروهی از علماء مطرح شده اين است كه: رسول الله صلى الله عليه وسلم بخاطر مشغولیت فراوان خود در سفرها و جهاد و پرداختن به امور مردم، فرصت ادای روزه های سنت را در ماه های دیگر سال نمی یافت طوریکه گاها یک ماه کامل سپری می شد و ایشان با وجود اینکه بسیار به روزه سنت اهمیت می داد اما چیزی از آن ماه را روزه نمی گرفت؛ عائشه رضی الله عنها می فرماید: ( كان يصوم حتي نقول: لايفطر و يفطر حتي نقول: لايصوم) يعني: (رسول الله صلى الله عليه وسلم گاها چنان -زیاد- روزه می گرفت که فکر می کردیم همیشه روزه خواهد گرفت و گاها-مدت زیادی- روزه نمی گرفت که گمان می کردیم دیگر روزه- سنت- نخواهد گرفت) بنابراین گفته اند: علت زیاد روزه گرفتن رسول الله صلی الله علیه وسلم در ماه شعبان جبران روزه های فوت شده خویش در سایر ماه ها است.
علت سوم که از سوی گروهی از اهل علم بدان اشاره شده است این می باشد که: روزه شعبان به مثابه عبادت سنتی است که پیش از عبادت فرض انجام می پذیرد زیرا روزه گرفتن در شعبان نوعی آمادگی نفسانی و تقویت جسمانی در انسان ایجاد می کند و آن رتو جهت عمل برای روزه فرض مهیا می کند تا هنگام فرا رسیدن عبادت فرض نفس آماده شده و جهت امساک ( خودداری از خوردن و آشامیدن) از لحظه طلوع فجر تا غروب آفتاب آمادگی لازم را داشته باشد از اینرو علت روزه گرفتن در ماه شعبان را آماده کردن نفس و جسم برای روزه فرض(در رمضان) نموده اند و این مسأله در نماز هم وجود دارد زیرا رسول الله صلی الله عليه وسلم می فرماید: (بین کل اذانین صلاة) یعنی: (در بین هر اذان و أقامه نمازی وجود دارد) و رسول الله صلى الله عليه وسلم به ادای نمازهای سنت قبل از نماز صبح و قبل از نماز ظهر اهمیت ویژه ای می داد و از رسول الله صلى الله عليه وسلم ثابت شده است که جهت آماده کردن نفس برای نماز فرض، پیش از ادای آن نماز سنت به جا می آورد از اینرو برخی از اهل علم دایره را وسیع تر کرده و گفته اند: شعبان ماهی است که بایستی در آن به تلاوت قرآن هم اهمیت ویژه داد زیرا تلاوت قرآن یکی از برنامه های مهم ماه رمضان است بر همین اساس در ماه شعبان بیشتر از سایر ما های دیگر قرآن می خواندند تا خود را برای تلاوت در رمضان آماده کنند همانطور که ابن رجب در کتاب"لطائف المعارف" به این مطلب اشاره می کند.
مطالب مذکور چکیده ای از اقوال اهل علم در خصوص علت روزه گرفتن در ماه شعبان بود و از میان اقوال فوق، نزدیک ترین رأی به قول صحیح، آخرین نظر می باشد یعنی: علت زیاد روزه گرفتن در ماه شعبان، آماده کردن نفس و عادت دادن آن بر ادای روزه ماه رمضان است تا اینکه انسان با نفسی آماده و مستعد به سراغ این فریضه باشکوه برود. والله أعلم.
برادرتان:
شیخ دکتر/خالد بن عبدالله المصلح
