الحمد لله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.
أما بعد:
در پاسخ به پرسش شما از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:
اگر براساس اینکه گمان کرده است آفتاب غروب کرده و روزه اش را بر این اساس افطار نموده است روزه اش صحیح است حتی اگر بعدا معلوم شود که خورشید غروب نکرده بود زیرا افطار وی ناشی از جهل به حکم نبوده بلکه ناشی از جهل به حال بوده است بدین معنی که او می داند: خوردن و آشامیدن در روز رمضان جایز نیست اما نمی داند که آیا چیزی از روز باقی مانده است یا نه؟ لذا به گمان این که شب شده است افطار نموده که روزه اش صحیح می باشد.
مشابه این موضوع در زمان رسول الله صلى الله عليه وسلم اتفاق افتاده است طوریکه در صحیح بخاری از أسماء دختر ابوبکر صدیق رضی الله عنهما روایت شده است که گفت: ( زمان رسول الله صلى الله عليه وسلم در یک روز ابری افطار کردیم و سپس- بارفتن -ابرها- آفتاب ظاهر شد) بنابراین آنها هم بر اساس گمان غالب خودشان بنا را بر غروب آفتاب گذاشته بودند و افطار نمودند و بعد از مدتی که ابرها کنار رفته بود و آفتاب ظاهر شده بود مشخص شده بود که هنوز روز است و باید از خوردن و آشامیدن خودداری می کردند اما أسماء رضي الله عنها اشاره نکرده است که آیا آن روز را قضاء کردند یا نه؟ و معمر از راوی او هشام می پرسد:آیا قضای چنین روزه ای واجب است؟ و او در پاسخ می گوید: "باید قضاء کند" اما قول راجح این است که: قضاء براي فردی که روزه اش را به گمان تحقق غروب آفتاب افطار کرده است واجب نيست" زیرا رسول الله صلی الله عليه وسلم می فرماید: (إذا أقبل الیل من ههنا و أدبر النهار من ههنا و غربت الشمس فقد أفطر الصائم) يعني: (هرگاه شب از این قسمت ظاهر شود و روز از این قسمت غائب شود و خورشید غروب کند روزه دار افطار نماید)
بنابراین اگر به گمان تحقق غروب آفتاب افطار کرده باشند ان شاء الله گناهی بر آنها نیست و روزه شان صحیح می باشد و این مسأله در حال تکرار است لذا باید به مؤذنهایی که مسئول اعلام وقت افطار مردم هستند تذکر داد تا وقت دقیق افطار (غروب افطار) را جویا شوند و بر اساس آن اذان بدهند و در این مسأله کوتاهی نکنند زیرا کوتاهی آنان در این مورد چه بسا منجر به کوتاهی کردن مردم یا بروز مشکلاتی از این قبیل بگردد زیرا برخی اوقات چنین اشکالاتی در شهرهای مجاور مانند مکه و جده و طائف رخ می دهد طوریکه برخی از مردم جده با أذان مکه افطار می کنند که این امر منجر به نوعی ابهام و سردرگمی در بین مردم می شود لذا در اینجا می گویم: بایستی نسبت دانستن زمان دقیق غروب آفتاب تلاش لازم را مبذول کرد و بر اساس آن افطار نمود؛
به طور مثال: برخی از مردم طائف با اذان مدینه افطار می کنند و برخی از اهالی جده هم با اذان مدینه افطار می کنند که در چنین حالتی نوعی سردرگمی بوجود می آید لذا اگر حقیقتا چنین باشد مانعی ندارد اما قبل از شروع افطار بایستی از وقت دقیق غروب آفتاب مطمئن باشیم خصوصا درحالت های که موجب سردرگمی مردم می شود زیرا بعد از طلوع فجر اصل بر باقی ماندن روز است از اینرو اگر فردی شک کند که آفتاب غروب کرده است یا نه؟ و آیا اذان داده شده است یا نه؟ در این صورت اصل بر این است که هنوز اذان داده نشده است زیرا اصل بر بقای آن چیزی است که قبلا بر آن بوده است از اینرو اگر بر اساس گمان غالب خود چنین احساس کند که اذان شده است و سپس مشخص شود که هنوز اذان نشده است در این صورت واجب است تا لحظه غروب آفتاب از خوردن و آشامیدن خودداری کند و قضای آن روز هم بر وی لازم نمی باشد.
اصل در افطار براساس شک، تفریط و کوتاهی است اما در حالت ظن غالب اینگونه نیست؛ بسیار اتفاق می افتد که مردم نشسته اند...و با شنیدن صدای "الله اکبر"، "بسم الله" می گویند( و روزه شان را باز می کنند) و این حال معمول مردم است و اگر مشخص شود که موذن دو دقیقه یا سه دقیقه و یا پنج دقیقه زود اذان گفته است گناهی بر آنان نیست و کوتاهی نکرده اند زیرا آنها بر مبنای صحت خبر مؤذن که حاکی از غروب آفتاب دارد افطار کرده اند.
شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح
