الحمد لله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.
أما بعد:
در پاسخ به پرسش شما از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:
مستحب بودن روزه گرفتن در ماه شعبان در سنت نبوی وارد شده است زیرا رسول الله صلی الله عليه وسلم بخش عمده ای از ماه شعبان را روزه می گرفت و احادیث وارده در این خصوص با دو مضمون وارد شده اند طوریکه در صحیح بخاری و مسلم از عائشه رضي الله عنها روایت شده است گفت: (ما رایت النبي صلی الله عليه وسلم اکثر منه صیاما فی شعبان) یعنی: (نديدم که رسول الله صلی الله عليه وسلم ماهی را مانند شعبان زیاد روزه بگیرد) و در عبارت پیش از آن فرموده است: (ما رأيت النبي صلى الله عليه وسلم استكمل صيام شهر غير رمضان و كان يصوم شعبان إلا قليلاً) يعني: (ندیدم که رسول الله صلی الله عليه وسلم جز ماه رمضان ماه دیگری را کامل روزه گرفته باشد و ایشان بخش عمده ای از ماه شعبان را روزه می گرفت) و در برخی از روایت ها وارد شده است: (كان يصوم شعبان كله) يعني: (سراسر ماه شعبان را روزه می گرفت) لذا روایت (کله) بر روایت های مذکور حمل میشود که بر اساس آنها رسول الله صلی الله علیه وسلم تنها بخش عمده ای از ماه شعبان را روزه می گرفت ولی آن را تکمیل نمی کرد زیرا از ام المؤمنين عائشه رضی الله عنها ثابت شده است که فرمود: ( كان يصوم شعبان إلا قليلاً) یعنی: (رسول الله صلى الله عليه وسلم بخش عمده ای از ماه شعبان را روزه می گرفت) و در برخی از روایت ها وارد شده است: (ما رایت النبي صلی الله عليه وسلم اکثر منه صیاما فی شعبان) یعنی: (نديدم که رسول الله صلی الله عليه وسلم ماهی را مانند شعبان زیاد روزه بگیرد) و پیش از آن فرموده است: (ما رأيت النبي صلى الله عليه وسلم استكمل صيام شهر غير رمضان )؛ همه این روایت ها بیانگر آن است که رسول الله صلی الله صلی الله عليه وسلم در ماه شعبان زیاد روزه می گرفت اما نه روزهای آن را، و در صحیح بخاری و مسلم از عبدالله بن عباس رضي الله عنهما روایت شده است گفت: ( رسول الله صلى الله عليه وسلم جز ماه رمضان هیچ ماه دیگری را کامل روزه نگرفته است)
همه این احادیث بیانگر آن هستند که روزه گرفتن در ماه شعبان سنت است و همچنین سنت است که انسان در این ماه بیشتر روزه بگیرد بطوریکه اگر طبق عادت در هر ماه یک روز روزه می گرفت در این ماه بیش از یک روز روزه بگیرد و اگر عادت داشت تا در هر ماه سه روز روزه بگیرد در این ماه بر تعداد آنها بیفزاید و اگر عادت به گرفتن روزه مستحب نداشت حداقل یک روز از این ماه را روز بگیرد؛ زیرا آنچه که در ماه شعبان مهم است این می باشد که انسان در این ماه تعداد روزه های بیشتری از آنچه که عادت داشته است را به جا بیاورد و اگر خداوند متعال توفیق ادای روزه های بیشتری را به وی عنایت کند و بتواند بخش عمده این ماه را روزه بگیرد در حقیقت به سنت رسول الله صلی الله عليه وسلم جامه عمل پوشانده است.
اهل علم در خصوص حکمت وعلت روزه گرفتن در این ماه نظرات مختلفی ارائه داده اند:
بطوریکه برخی از آنها می گویند: علت روزه گرفتن در ماه شعبان این است که این ماه در بین ماه رجب و رمضان واقع شده است و باتوجه به اینکه ماه رجب از ماه های حرام بوده و رمضان ماه روزه و عبادت است لذا مردم در شعبان از انجام کارهای خیر غافل می ماندند که روزه مستحب برای شان تشریع شد؛ و دلیل این گروه از علماء احادیث ضعیفی است که به آن استناد کرده اند.
و از علت های دیگری که ذکر کرده اند این است که روزه گرفتن در ماه شعبان روح و جسم مؤمن را برای روزه گرفتن در ماه رمضان آماده و تقویت می کند تا ماه رمضان را با روح و جسمی آماده آغاز کند همانطور که انسان قبل از نماز فرض، نماز سنت می خواند تا با نوعی خشوع و حضور قلب وارد نماز فرض بشود به همین ترتیب ماه شعبان را روزه می گیرد تا روزه های واجب رمضان را به نحو احسن ادا کند.
در بررسی نصوص متوجه می شویم که ماه شعبان تنها مخصوص روزه گرفتن نبوده است بلکه برخی از سلف صالح رحمهم الله آن را "شهر القراء"يعنى: "ماه تلاوت كنندگان قرآن" نامیده اند زیرا آنها در این ماه به تلاوت قرآن مشغول می شدند تا خود را برای تلاوت بهتر و بیشتر در رمضان آماده کنند لذا این علت (آمادگی جهت انجام روزه های فرض در رمضان) درست تر به نظر می رسد اما برای اینکه بتوانیم به طور قطعی بگوییم: رسول الله صلى الله عليه وسلم به این نیت در شعبان روزه می گرفت نیاز به دلایل واضح تری است.اما روزه گرفتن بیشتر در این ماه از ایشان ثابت شده و سنت می باشد.
و برخی از اهل علم، علت دیگری را برای این امر بیان کرده وگفته اند: رسول الله صلى الله عليه وسلم- به دلیل مشغله هایی از قبیل جهاد و سفر و رسیدگی به امور مردم- نمی توانست روزه های مستحب از قبیل سه روز در هر ماه را ادا کند لذا آنها را در ماه شعبان به جا می آورد. والله أعلم.
شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح
