الحمد لله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.
أما بعد:
در پاسخ به پرسش شما از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:
در صحیح بخاری و مسلم از طریق حمید بن عبدالرحمن و او از ابوهریره رضی الله عنه روایت می کند که گفت: ( مردی نزد رسول الله صلی الله عليه وسلم آمد و گفت: ای رسول خدا بدبخت و هلاک شدم؛ رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: ( چه شده است؟) آن مرد گفت: در روز رمضان با همسرم نزدیکی کرده ام) فرمود: ( آیا می توانی برده ای آزاد کنی؟)گفت: نخیر؛ فرمود: ( آیا می توانی دوماه پشت سرهم روزه بگیری؟) گفت: نخیر؛ فرمود: ( آیا می توانی به شصت فقیر غذا بدهی؟) گفت: خیر؛....)رسول الله صلی الله علیه وسلم در این حدیث مراتب کفاره فردی که در روز رمضان با همسرش نزدیکی زناشویی انجام داده است را بیان فرمود و با تامل در حدیث می توان گفت: اولین چیزی که در قبال این گناه بر شما واجب می شود توبه صادقانه به درگاه خداوند متعال است زیرا وقتی آن مرد نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم آمد و گفت: "بدبخت و هلاک شدم" رسول الله صلى الله عليه وسلم نفرمود: "نه هلاک نشدی" بلکه با سکوت خود حرف او را تایید کرد و سپس کفاره مذکور را برشمرد.
بنابراین قبل از هرچیز باید از این گناه بزرگ که موجب هلاکت و بدبختی انسان تلقی می شود توبه کنید و تا اذان مغرب آن روز هیچ چیز نخورید و نیاشامید و این بدان معنی نیست که بعد از شکستن روزه، در طول روز مجاز به خوردن و نوشیدن و استفاده از سایر باطل کننده های روزه هستید- که متاسفانه بسیاری از مردم مرتکب چنین اشتباهی می شوند- بلکه باید تا غروب آفتاب از خوردن و نوشیدن و نزدیکی زناشویی امتناع کنید زیرا تک تک لحظات روزهای ماه رمضان محترم هستند و باید با خودداری از باطل کننده های روزه سپری بشوند.
سومین تکلیف: پرداخت کفاره است و رسول الله صلی الله عليه وسلم آن را در حدیثی که ابوهریره رضی الله عنه روایت کرده است نقل نموده که عبارت است از: آزاد کردن برده؛ اگر قدرت مالی برای آزاد کردن برده وجود نداشته باشد و یا در محل زندگی تان برده ای یافت نشود- که امروزه چنین است- در این صورت وارد مرحله بعد می شوید که روزه گرفتن به مدت دوماه پیاپی است؛ آیا توانایی روزه گرفتن دو ماه پیاپی را دارید؟ در اینجا" توانایی" حد و حدود مشخصی ندارد و بر اساس یک برآورد شخصی می باشد و از اینرو است که رسول الله صلی الله عليه و سلم با او بحث نکرد زیرا این مساله بین او و خداوند متعال است.
برخی از علماء می گویند: فردی که توان روزه گرفتن در رمضان را دارد قطعا توانمند به شمار می رود- یعنی: در مورد روزه گرفتن دوماه پیاپی معذور نیست - اما این قاعده درست نیست زیرا فرد مذکور توان روزه گرفتن در رمضان را داشت اما هنگامی که عدم توانایی خود را برای دوماه روزه پیاپی اعلام کرد، رسول الله صلی الله عليه وسلم به توانمندی او در خصوص روزه ماه رمضان بسنده نکرده و بدون بحث و مناقشه وارد مرحله سوم شد و غذا دادن به شصت فقیر را به او توصیه نمود؛
لذا در صورتیکه آزاد کردن برده و روزه گرفتن دو ماه پیاپی مقدور نباشد در این صورت بایستی به شصت مستمند غذا بدهید؛
میزان غذای کفاره چقدر است؟
مقدار معینی برای غذای کفاره در شریعت مشخص نشده است و علماء کمترین میزان آن را نصف صاع ( معادل تقریبا یک کیلو و نیم ) از قوت غالب شهر اعم از خرما و گندم و مانند آن برای هر مستمند در نظر گرفته اند که با اطعام شصت مستمند می توان پرداخت کفاره را محقق کرد.
اگر فردی توانایی انجام سه مورد مذکور را نداشته باشد بایستی دو کار انجام بدهد: صادقانه توبه کند و تا غروب آفتاب آن روز، از باطل کننده های روزه خودداری کند و کفاره ای بر او لازم نیست.
آیا قضای آن روز بر او واجب است؟
در روایت ابن ماجه آمده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرموده است: (صم يوما مكانه) يعني: (یک روز هم به جای آن روزه بگیر) اما در سند این روایت اشکالاتی وجود دارد و "شاذ" می باشد و نمی توان به آن استناد کرد.
اما جمهور(اکثریت) علمای امت قائل اند که باید قضای آن روز را به جا بیاورد و تعدادی از اهل علم می گویند: فردی که در ماه رمضان عمدا روزه خود را باطل کند قضای آن روز نفعی برایش ندارد و دلیل شان حدیثی است که امام بخاری در صحیح خود از ابوهریره رضی الله عنه روایت کرده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: ( من أفطر يوماً من رمضان من غير عذر لم يجزه صيام الدهر و إن صامه) يعني: (هر فردی که در ماه رمضان بدون عذر روزه اش را باطل کند اگر همه سال- یا طول عمر- خود را روزه بگیرد بازهم جای آن را پر نکرده است) یعنی: قضای آن روز فایده ای برای او در پی نخواهد داشت و جای آن یک روز را پر نخواهد کرد.
و آیا دروازه توبه بسته شده است؟ در پاسخ باید گفت: خیر؛ دروازه توبه باز است زیرا خداوند می فرماید: (قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ)یعنی: (-ای پیامبر از سوی من به بندگانم بگو:-ای بندگان من که( با ارتکاب بیش از حد گناهان) بر خود اسراف کرده آید از رحمت الله نا امید نگردید بدون شک الله همه گناهان را می آمرزد چرا که او قطعا بسیار آمرزنده و مهربان است)الزمر/۵۳ اما موضوع بحث ما این است که آیا قضای آن یک روز جای روزه از دست رفته را پر می کند؟ گروهی از اهل علم که می گویند: قضای آن یک روز هیچ نفعی برای او ندارد و جای آن را هم پر نمی کند؛ حال تکلیف چیست؟
-خداوند می فرماید: (إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ)يعني: (قطعا انجام کارهای صالح و پسندیده، گناهان را از بین می برد)هود/١١٤ لذا چنین شخصیدبایستی به انجام کارهای صالح و پسندیده زیادی بپردازد تا چه بسا خداوند از گناهانش صرف نظر کند.
خلاصه اینکه: نظر من این است که قضای آن یک روز جای روزه از دست رفته را پر نمی کند لذا بایستی روزه های مستحب زیادی بگیرد و امید است که خداوند توبه اش را بپذیرد و از گناهش صرف نظر کند.
شیخ دکتر/خالد بن عبدالله المصلح
