الحمد لله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.
أما بعد:
در پاسخ به پرسش شما از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:
خداوند متعال روزه را جهت تحقق یک هدف بزرگ تر تشریع کرده و فرموده است: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ)يعني: ( ای مؤمنان روزه بر شما واجب شده است همانطور که بر امت های پیش از شما واجب بود تا- با ادای آن- پرهیزکار شوید)البقره/۱۸۳ بنابراين هدف از روزه گرفتن کسب تقوی است و از مصادیق پیشه کردن تقوای خداوند متعال این است که انسان از واجبات و محرمات این عبادت باشکوه (روزه) آگاه باشد و همه احکام لازم را که یک روزه مشروع با آنها محقق می شود را در آن پیاده کند.
روزه در حقیقت خودداری کردن از باطل کننده های آن از موقع طلوع فجر(اذان صبح) تا غروب آفتاب(أذان مغرب) می باشد و ملاک تشخیص باطل کننده های روزه، قرآن و سنت رسول الله صلى الله عليه وسلم است؛ یعنی: چیزی بعنوان باطل کننده روزه تلقی می شود که خداوند یا پیامبرش صلی الله علیه وسلم آن را باطل کننده دانسته باشند از اینرو خداوند متعال باطل کننده های اصلی روزه را در قرآن بیان کرده و فرمود است: (فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ ۚ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْر ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْل) ِ) يعنى: (اكنون می توانید -در شب های رمضان-با همسران تان نزدیکی کنید و آنچه را که خداوند برای تان تقدیر کرده است را بطلبید لذا بخورید و بیاشامید تا سفیدی صبح از سیاهی شب (فجر صادق) برای تان آشکار شود و سپس روزه را تا شب (غروب آفتاب) ادامه بدهید)البقره/۱۸۷
یعنی استفاده از خوردن و نوشیدن و نزدیکی زناشویی که بعد از غروب آفتاب در رمضان برای تان حلال است در روز رمضان نیز برای تان ممنوع می باشد و این سه مورد، باطل کننده های اصلی روزه می باشند و در مورد باقی موارد باید دلیل وجود داشته باشد تا بتوان براساس آن دانست که آیا استفاده از فلان چیز موجب باطل شدن روزه می شود یا خیر؟ از اینرو وقتی مردم سؤال می کنند که آیا استفاده از عطر یا حمام کردن روزه را باطل می کند یا خیر؟ بایستی قبل از آن سؤال کرد که آیا موارد مذکور، از باطل کننده های روزه به شمار می روند یا خیر؟
اما در مورد شستن دندان ها با مسواک های طبی یا چوبی باید گفت: همانطور که اشاره کردیم چیزی بعنوان باطل کننده روزه تلقی می شود که در قرآن وسنت دلیلی برای آن وجود داشته باشد اما هیچ دلیلی وجود ندارد که استفاده از مسواک را برای روزه دار منع کرده و یا آن را بعنوان باطل کننده روزه قلمداد کرده باشد در نتیجه برای روزه دار جایز است تا جهت تمیز کردن دندان های خود از مسواک استفاده کند اما اگر مسواک مرطوب یا بهمراه خمیردندان باشد در اینصورت بایستی احتیاط کند تا چیزی از آب یا خمیردندان به گلوی روزه دار نرسد اما استفاده از مسواک به خودی خود جایز و بلامانع است ولی اگر مقداری از خمیردندان با آب بزاق مخلوط شود و به گلو برسد در اینصورت روزه اش باطل می شود اما دلیل باطل شدن روزه در این حالت استفاده نمودن از مسواک و خمیردندان نیست بلکه بلعیدن موادی است که روزه دار باید از آنها اجتناب کند لذا استفاده نمودن از مسواک و خمیردندان و سایر شوینده های دهان برای روزه دار جایز می باشد به شرطی که چیزی از آب و خمیردندان را نبلعد.
در اینجا لازم می دانم تا به شبهه ای که برخی از مردم مطرح می کنند پاسخ بدهم و آن عبارت است از این که: در صحیح بخاری حدیث (٥٩٢٧) حدیثی از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: (لخلوف فم الصائم أطيب عندالله من ريح المسك) یعنی: ( بوی نامطبوعی که از دهان روزه دار تراوش می کند نزد خداوند از بوی عطر دلنشین تر است) لذا می گویند: استفاده از مسواک، بوی مذکور را از بین می برد و از اینرو برخی از فقهاء استفاده از مسواک را بعد از زوال آفتاب (از لحظه أذان ظهر تا غروب آفناب) مکروه دانسته اند اما قول صحیح این است که بوی مذکور (خلوف) هیچ ارتباطی به بوی دهان و بقایای غذا در بین دندان ها ندارد بلکه خاستگاه این بو (خلوف) معده است که در اثر خالی بودن، بوی نامطبوعی از آن تراوش می شود که بایستی با مسواک برطرف شود زیرا رسول الله صلی الله عليه وسلم می فرماید: (السواك مطهرة للفم مرضاة للرب) يعنى: (مسواک زدن موجب پاک شدن دهان و رضایت مندی پرودگار است) و همچنین در صحیح مسلم حدیث (۲۵۲) از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: ( لو لا أن أشق علي أمتي لأمرتهم بالسواك عند كل صلاة) يعنى: ( اگر برای امتم سخت و مشقت بار نمی بود آنها را هنگام ادای هر وعده نماز به مسواک زدن دستور می دادم) لذا باید بین بوی نامطبوعی که از معده روزه دار تراوش می کند با بوی دهان که از آثار باقی مانده غذا در بین دندان ها است فرق قائل شویم زیرا برطرف کردن بوی دهان تاثیری در رفتن" خلوف" ندارد و تراوش " خلوف" امری غیرارادی می باشد.
و در خصوص پرسش هایی که روزه داران می کنند باید بگویم:
بسیار خوب است که انسان در دینش آگاهی بیابد و بایستی از موارد مبهم سؤال کند زیرا خداوند می فرماید: (فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ)يعنى: (اگر نمی دانید از-آگاهان-بپرسید)النحل/٤٣ اما مي خواهم بر مطلب مهمتری تاکید کنم و آن اینکه: همانطور که به ظاهر عبادت ها اهمیت می دهیم به همان اندازه هم بایستی به اهداف آنها نیز توجه کنیم زیرا حقیقتاً در برخی از امور اشکال داریم؛ به طور مثال: فردی حکم مسواک زدن برای روزه دا را سؤال می کند که این بسیار خوب است اما در مورد اثر غیبت کردن بر روزه، اثر سخن چینی بر روزه، اثر نافرمانی از پدر و مادر بر روزه و با اثر ترک نماز بر روزه سوال نمی کنند که متاسفانه بسیاری از مردم از چنین مسائل با اهمیت و خطیر غافل هستند و در پرسش های شان تنها به موارد کم اهمیت تر بسنده می کنند و مثلا می گویند: مقداری خون از من خارج شده است آیا تاثیری بر روزه ام دارد؟ یا می گویند: تاثیر مسواک بر روزه چیست؟ هدف ما بی اهمیت جلوه دادن موارد مذکور نیست زیرا آگاهی یافتن در همه جوانب دین امری واجب و پسندیده است و باید هنگام نیاز به آنها پرسیده شوند اما بایستی امور مهمتر و خطیر در درجه نخست اهتمام قرار بگیرند زیرا باوجود اینکه غیبت و سخن چینی و نافرمانی از پدر و مادر و تکبر و حسد و خودخواهی و ریاء و... از گناهان کبیره هستند و تاثیرات بسیار منفی بر پاداش روزه می گذارند اما متاسفانه از آنها غافل می شویم در حالیکه از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم می فرماید: ( من لم يدع قول الزور والعمل به، فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه)یعنی: (روزه داری که گفتار و عملکرد باطل و حرام را ترک نکند خداوند هیچ نیازی به خودداری او از خوردن و آشامیدن ندارد)صحيح بخاري؛
بنابراین همانگونه که به چنین مسائل ریز و کم اهمیت می پردازیم بایستی به مسائل بزرگ و خطیر نیز اهتمام بورزیم و حتی اگر نسبت به از آنها آگاهی داشته باشیم جهت استفاده سایر مردم نیز بپرسیم زیرا چه بسا فرد عالمی سؤالی می پرسد تا حاضران در جمع از پاسخ آن مستفید شوند همانطور که جبریل علیه الصلاة والسلام در شکل مردی نزد رسول الله صلی الله عليه وسلم آمد و در باره "اسلام" و "ایمان" و "احسان" از ایشان سؤال نمود؛ به بزرگی و اهمیت سؤالات پرسیده شده دقت کنید که همگی در بالاترین درجه اهتمام و تاثیرگذاری قرار دارند و بعد از آنکه رفت؛ رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: (آیا می دانید سؤال کننده که بود؟)گفتند: (الله و پیامبرش بهتر می دانند) فرمود: (او جبریل بود، آمده بود تا دین تان را به شما بیاموزد)لذا سؤال را وسیله ای برای آمورش قرار داد.
از خداوند می خواهم تا من و شما را در دین مان آگاه تر بگرداند و چنان بصیرتی به ما عنایت کند تا به چیزهایی که برای مان مفید است بپردازیم و نیز از وسوسه های ابلیس مصون مان بدارد.
شیخ دکتر/خالد بن عبدالله المصلح
