الحمد لله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.
أما بعد:
در پاسخ به پرسش شما از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:
سؤال مذکور دو قسمت دارد: قسمت اول در خصوص ماهیت گواهی باطل (شهادة الزور) است که خبردادن عمدی برخلاف واقع می باشد بدین معنی که انسان به خاطر حفظ منافع خود یا دیگری یا زیان رساندن به غیر، خبری را بر خلاف واقع بگوید.
گواهی باطل از جمله مواردی است که خداوند متعال مؤمنان را از انجام دادن آن مبرا دانسته و فرموده است: (وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ) يعني: (مؤمنان راستین آنهایی هستند که گواهی دروغ نمی دهند)الفرقان/٧٢ مفهوم گواهی باطل در این آیه عام است و همانطور که از ادامه آیه فهمیده می شود علاوه بر خبر کذب، مصادیق دیگری از جمله: حضور یافتن در مجالس فساد و شرارت و بدعت را نیز شامل می شود.
اما گواهی باطلی که به موجب آن حق و حقوق مردم ضایع می شود همان خبر کذب یا گواهی دادن عمدی برخلاف واقع است که این کار ممکن است به انگیزه دفع زیان یا کسب منفعت یا موارد دیگر انجام بپذیرد و رسول الله صلى الله عليه وسلم آن را از بزرگ ترین گناهان کبیره برشمرده است طوریکه در صحيح بخاري و مسلم از انس رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم گناهان کبیره را برشمرد و فرمود: (-آنها عبارتند از:-شریک قرار دادن به خداوند،کشتن انسانی به ناحق، و نافرمانی از پدر و مادر، و آگاه باشید که بزرگترین گناه کبیره خبر کذب یا گواهی دروغ است” و از ابوبکره رضی الله عنه روایت است، رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود:" ألا أنبئکم بأکبر الکبائر؟ قلنا: بلی یا رسول الله.قال: الاشراک بالله، وعقوق الوالدین - وکان متکئا قجلس وقال: الا وقول الزور وشهادة الزور.) یعنی: (آیا می‌خواهید بزرگترین گناهان کبیره را به شما معرفی کنم؟ گفتیم: بله ای رسول خدا، فرمود: ( شریک قراردادن برای خدا و نافرمانی از پدر و مادر)و ایشان در حالیکه تکیه زده بودند نشستند و فرمودند: (آگاه باشید که- یکی از مصادیق خطرناک گناهان کبیره- گواهی دروغ است، گواهی دروغ است، گواهی دروغ است..) و زمانی که صحابه رضی الله عنهم شدت خشم رسول الله صلى الله عليه وسلم را در توصیف خطورت گواهی باطل مشاهده نمودند آنقدر ترسیدند که آرزو می کردند که ای کاش رسول الله صلى الله عليه وسلم آن را تکرار نمی کرد و این بدان مفهوم نیست که آنها از شنیدن نهی مذکور ناراحت می شدند-همانطور که برخی از مردم این ادعای باطل را در خصوص آن بزرگواران می کنند- بلکه صحابه رضی الله عنهم از حالتی که در اثر هشدار دادن رسول الله صلى الله عليه وسلم بر ایشان عارض می شد ناراحت می شدند زیرا ایشان هنگام هشدار دادن در مورد یک امر حرام طوری جدی و خشمگین می شدند که گویی از حمله کردن یک لشکردشمن که هر لحظه امکان دارد صبح یا شام حمله کند هشدار می داد.
اما در خصوص تاثیر شهادت دروغ بر روزه باید بگویم: شهادت دروغ از بزرگ ترین مصادیق گناهان کبیره است و خداوند متعال در مورد روزه می فرماید:(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ)يعني: ( ای مؤمنان روزه بر شما واجب شده است همانطور که بر امت های پیش از شما واجب بود تا- با ادای آن- پرهیزکار شوید)البقره/۱۸۳ يعني: روزه جهت پرهیزکار شدن شما برای تان نازل شده است و پرواضح است که شهادت دروغ انسان را از دایره تقوی خارج می سازد زیرادر صحیح بخاری و سنن ابوداود از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم می فرماید: (من لم یدع قول الزور و العمل به فلیس لله حاجة في أن يدع طعامه و شرابه)يعني: ( روزه دارى كه گفتار و عملکرد حرام را ترک نکند -بداند که- خداوند نیازی به خودداري او از غذا و آشامیدنی ندارد)صحیح بخاری حدیث ۶۰۵۷ و عبارت" قول الزور" شامل هر نوع گفتار باطل شود که شهادت دروغ در صدر آنها قرار دارد لذا شهادت دروغ مشمول حدیث: (من لم یدع قول الزور و العمل به فلیس لله حاجة في أن يدع طعامه و شرابه)يعني: ( هر كس - در حال روزه داری- گفتار و عملکرد حرام را ترک نکند -بداند که- خداوند نیازی به خودداري او از غذا و آشامیدنی ندارد) می شود و مفهوم حدیث این است که: اگر روزه دار سخن باطل را - که شهادت دروغ هم یکی از مصادیق آن است- ترک نکند حق روزه را ادا نکرده است برای اینکه هدف اصلی روزه داری فاصله گرفتن از فساد و گناه و شرارت است؛ بنابراین روزه همانند یک سپر و حفاظ محکم در برابر گناهان و عذاب خداوند قلمداد می شود که رسول الله صلی الله عليه وسلم در حدیث ابوهریره رضی الله عنه به این مطلب اشاره کرده است و همچنین خداوند متعال می فرماید: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ)يعني: ( ای مؤمنان روزه بر شما واجب شده است همانطور که بر امت های پیش از شما واجب بود تا- با ادای آن- پرهیزکار شوید)البقره/۱۸۳
بنابراین روزه داری که خود را از خوردن و آشامیدن منع می کند ولی مرتکب کارهای حرام می شود حق روزه را ادا نمی کند و به هدف اصلی آن نائل نمی شود زیرا هدف اساسی از عبادت روزه، فاصله گرفتن از موارد حرام مانند: غیبت، گواهی دروغ، گوش دادن به امور حرام، دروغ گفتن، نگاه کردن به موارد حرام و همه چیزهایی است که خداوند متعال آنها را حرام نموده است زیرا عبارت: (قول الزور و عمل الزور) در فرمایش رسول الله صلى الله عليه وسلم: مشمول همه گفتارها و عملکردهای حرام می باشد.
اما در خصوص تاثیر شهادت دروغ بر صحت روزه باید گفت: بدون شک شهادت دروغ از پاداش روزه می کاهد زیرا روزه داری که روزه اش را از گناهان حفظ میکند هرگز مانند روزه داری که روز خود را با ارتکاب به انواع گناهان سپری می کند برابر نیست زیرا وی مرتکب اعمالی می شود که با هدف روزه منافات دارد.
•آیا ارتکاب گناهان موجب باطل شدن روزه می شود؟
در پاسخ باید گفت: اکثریت علمای امت و عموم فقهای چهار مذهب قائل اند که: ارتکاب گناهان اعم از غیبت،سخن چینی،دزدی، نگاه کردن و گوش دادن به حرام،خوردن مال یتیم و سایر گناهان روزه را باطل نمی کنند اما بدون شک از پاداش آن می کاهند زیرا ارتکاب گناه با هدف اصلی عبادت روزه که حصول تقوی و فاصله گرفتن از گناهان است منافات دارد و حتی امام ابن حزم رحمه الله و تعدادی از اهل علم قائل اند که اگر روزه دار مرتکب کار حرام شود و یا واجبی را ترک کند روزه اش باطل می شود و دلیل شان حدیثی است که در صحیح بخاری از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم می فرماید: (من لم یدع قول الزور و العمل به فلیس لله حاجة في أن يدع طعامه و شرابه)يعني: ( روزه داری که گفتار و عملکرد حرام را ترک نکند -بداند که- خداوند نیازی به خودداري او از غذا و آشامیدنی ندارد)
•آیا شرکت کردن در مجالس گناه، مشمول (قول الزور) یا گواهی باطل می شود؟
شرکت کردن در مجالس گناه، عملکرد باطل به شمار می رود و نه گفتار باطل زیرا مشارکت و حضوریافتن فعل است و قول نمی باشد ؛ لذا مشارکت کردن یا فعالیت نمودن در چنین مجالسی، حرام است و عملکرد باطل به شمار می آید اما مشارکت در مجالس مذکور جهت امر به معروف و نهی از منکر نه تنها ممنوع نیست بلکه از عبادت های بزرگ به شمار می آید و از ویژگی های مؤمنان تلقی می شود زیرا خداوند می فرماید: (وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ ۚ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ أُولَٰئِكَو سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ )يعنى: ( مردان و زنان مؤمن یار و یاور یکدیگر هستند-آنها- امر به معروف و نهی از منکر میکنند و نماز را به پا می دارند و زکات می دهند و از الله و پیامبرش پیروی می کنند؛خداوند به زودی آنان را مشمول رحمت خود قرار خواهد داد)التوبه/۷۱ بنابراین افرادی که امر به معروف و نهی از منکر می کنند مشمول رحمت پرودگار قرار می گیرند و همچنین در صحیح مسلم از ابوسعید الخدري رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: ( من رأي منكم منكرا فليغيره بيده فإن لم يستطع فبلسانه فإن لم يستطع فبقلبه و ذلك أضعف الايمان)يعني: (هر فردی از شما که کار گناهی را مشاهده کند بایستی با دستش مانع انجام آن شود و اگر نتوانست با زبانش مانع آن گردد و اگر نمی تواند-حداقل- با قلبش- آن را انکار کند و به آن راضی نشود- و این ضعیف ترین ایمان می باشد)صحیح مسلم حديث ٤٩
شیخ دکتر/خالد بن عبدالله المصلح
