الحمد لله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.أما بعد:
و علیكم السلام و رحمة الله و بركاته؛ در پاسخ به پرسش شما می گوئیم:
اصل شرط گذاشتن در حج و عمره جهت خروج از احرام حدیثی است كه در صحیح بخاری (۵۰۸۹) و صحیح مسلم (۱۲۰۷) از أم المؤمنين عائشة رضي الله عنها روایت شده است که گفت: (دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ عَلَی ضُبَاعَةَ بِنْتِ الزُّبَیْرِ، فَقَالَ لَهَا: لَعَلَّکِ أَرَدْتِ الْحَجَّ؟ قَالَتْ: وَاللَّهِ، لَا أَجِدُنِی إِلَّا وَجِعَةً، فَقَالَ لَهَا: حُجِّی وَاشْتَرِطِی، وَقُولِی: اللَّهُمَّ مَحِلِّی حَیْثُ حَبَسْتَنِی)یعنی: ( رسول الله صلى الله عليه وسلم نزد ضباعه دختر زبیر رضی الله عنهما رفت و به او فرمود: (چه بسا قصد حج داری؟) ضباعه گفت: سوگند به خداوند- می خواهم به حج بروم- أما بیمار هستم؛ لذا رسول الله صلى الله عليه وسلم به او فرمود: ( به حج برو و شرط کن و بگو: " پرودگارا خروج من از احرام همان جایی است که تو مرا از آن باز بداری)
این حدیث بیانگر مشروعیت شرط گذاری در حج و عمره برای افرادی است که به سبب بیماری و عوارضی مانند آن بیم عدم تکمیل عبادت خود را دارند و این دیدگاه تعدادی از صحابه اعم از سیدنا علی، ام المومنين عائشة رضي الله عنها و سيدنا عبدالله بن مسعود رضي الله عنهم است و از میان تابعین علمایی چون: علقمه، الأسود و عطاء و دیگران نیز قائل به آن هستند و همچنین دیدگاه امام شافعی و امام احمد و اسحاق و ابوثور و ابن حزم نیز می باشد.
بنابراین چیزی که شرط گذاشتن در حج و عمره را مشروعیت می بخشد احساس نیاز از قبیل بیماری و مانند آن است که در ابتدای شروع عبادت گفته می شود و براى تحقق آن نیت قلبی کفایت نمی کند بلکه بایستی مورد تلفظ قرار بگیرد زیرا رسول الله صلي الله عليه وسلم ضباعه را دستور به تلفظ آن نمود و فرمود: ( َقُولِی: اللَّهُمَّ مَحِلِّی حَیْثُ حَبَسْتَنِی) یعنی: ( بگو: " پرودگارا خروج من از احرام همان جایی است که تو مرا از آن بازبداری)
اما بر اساس صحیح ترین دیدگاه اهل علم شرط گذاشتن در صورت عدم نیاز مشروع نمی باشد زیرا رسول الله صلى الله عليه وسلم همه آنهایی را که قصد احرام به حج یا عمره داشتند را ملزم به گفتن عبارت مذکور ننمود بلکه بعد از مطلع شدن از وضعیت ضباعه دختر زبیر رضی الله عنهما فقط او را ملزم به گفتن آن نمود زیرا اصل بر وجوب تکمیل حج و عمره است و خداوند می فرماید: (وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ )يعنى: ( و حج و عمره را برای خداوند- کامل- به پایان برسانید)
فایده شرط گذاشتن:
فایده شرط گذاشتن این است که حج گزار هنگام مواجهه با هرنوع مانعی که وی را از ادامه مناسک حج باز می دار بدون پرداخت فدیه از احرام بیرون می آید زیرا اگر شرط مذکور نباشد وی محصر ( باز داشته شده از حج) تلقی می شود و اصل در مورد محصر تقدیم قربانی است زیرا خداوند می فرماید: ( فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ ۖ)يعني: ( پس هرگاه- بعد از داخل شدن به احرام به سبب بیماری یا نا امن بودن راه ها و یا موانعی از این قبیل، از ادامه مناسک حج- باز داشته شدید پس هر آنچه که از قربانی مهیا شود را- قربانی کنید-)البقرة/ بخشي از آیه١٩٦ از اینرو قضای حج یا مناسک فوت شده برای حج گزاری که شرط گذاشته است واجب نمی باشد و این دیدگاه علمایی است که قضای حج را برای شخص "محصر"(باز داشته شده) واجب می دانند.والله أعلم.
برادر شما:
شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح
١٤٢٨/١١/٢٤ هجري قمري
