الحمد لله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.
أما بعد:در پاسخ به پرسش شما از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:
زن بیوه بایستی مدت چهار ماه و ده روز را در منزل مسکونی خویش که هنگام فوت شوهرش در آن می زیسته است بعنوان عده سپری کند زیرا خداوند متعال می فرماید: (وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا ۖ فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ)يعنى: ( و افرادی از شما که از دنیا می روند و همسرانی از خود بجای می گذارند بایستی چهار ماه و ده روز- را بعنوان عده- انتظار بکشند پس هرگاه مدت عده شان را به پایان رساندند در خصوص موارد مشروعی که درباره خودشان انجام می دهند گناهی بر شما نیست و خداوند بر آنچه که انجام می دهید آگاه است) البقرة/٢٣٤
أما خارج شدن وي از منزل، جهت برطرف کردن نیازهای خود جایز است زیرا خداوند متعال به او دستور داده است تا در خانه اش بماند و به جای دیگر منتقل نشود اما دلیلی وجود ندارد تا وی را از خارج شدن جهت تامین نیازهای زندگی اش منع کرده باشد بلکه بر اساس شواهدی که در سنت نبوی وجود دارد این اجازه برای زن بیوه وجود دارد تا هنگام ضرورت و جهت تامین نیازهایش از خانه خارج شود زیرا در سنن ابوداود و ترمذی و ابن ماجه از زینب دختر کعب بن عجره، از فریعه دختر مالک، خواهر ابوسعیدالخدری رضی الله عنهم روایت است که نزد رسول الله صلی الله عليه وسلم آمد و گفت: همسرم جهت یافتن برده های فراری اش از خانه بیرون شد اما او را در راه کشتند؛ حال می توانم به خانه خانواده ام برگردم؟ رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: ( إمكثي في بيتك حتي يبلغ أجله) یعنی: ( تا مدت عده، در خانه خودت بمان) اما از خارج شدن ایشان جهت سؤال کردن ایراد نگرفت و همچنین به روایتی که عبدالرازق با سند خویش از مجاهد روایت کرده است استناد می کنند که گفته است: (استشهد رجال يوم أحد فجاء نسائهم إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم فقلن: إنا نستوحش بالليل فنبيت عند إحدانا فإذا أصبحنا تبددنا إلى بيوتنا فقال النبي : ((تحدثن عند إحداكن ما بدا لكن فإذا أردتن النوم فلتأت كل امرأة منكن بيتها ))يعنى: ( همسران مرداني که در جنگ اُ‌حد به شهادت رسيده بودند نزد رسول الله صلي الله عليه و سلم آمدند وگفتند: اي رسول خدا ما شبها در منزل خود مي‌ترسيم آيا مي‌توانيم شبها پيش همديگر بخوابيم؟ و روزها بمنازل خود برگرديم؟ رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: فرمود: (پيش همديگربنشينيد و تا وقتیکه می خواهید با هم به گفتگو بپردازيد آنگاه هرکس بمنزل خود برود) این روایت بیان می کند که خروج زن بیوه ای که در حال گذراندن عده است از روی ضرورت و جهت تامین کردن نیازهای زندگی اش جایز می باشد و این دیدگاه اکثر علماء از جمله ائمه مذاهب و دیگر اهل علم می باشد.
و اما در خصوص جواز خارج شدن زن طلاق داده شده در دوران عده حدیثی در صحیح مسلم (١٤٨٣)وارد شده است که طبق آن ابوالزبير می گوید: جابر رضی الله عنه گفت: ( طلقت خالتي فأردت أن تجذ نخلها فزجرها رجل أن تخرج فأتت النبي صلى الله عليه وسلم فقال: بلى جذي نخلك فإنك عسى ) أن تصدقي أو تفعلي معروفاً)یعنی: ( خاله ام طلاق داده شد و هنگامی که قصد چیدن خرماهای خود را داشت مردی او را از خارج شدن منع کرد؛ لذا نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم رفت- تا حکم خارج شدن از خانه در زمان عده را جویا شود- و رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: ( محصول خرما خود را بچین، چه بسا زکات آن را بدهی یا- در صورتی که به حد نصاب نرسد-صدقه ای بپردازی) باوجود اینکه خداوند در قرآن از خارج شدن زنان طلاق داده شده نهی کرده و می فرماید: (لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ و لايخرجن) یعنی: (- زنان مطلقه را- از خانه هاى شان بیرون نکنید و خودشان هم از خانه های شان بیرون نیایند) بخشی از آیه۱ سوره الطلاق؛ أما رسول الله صلى الله عليه وسلم به ایشان اجازه داد تا جهت تامین نیاز خود از خانه اش خارج گردد و این بیانگر آن است که بانوانی که در حال سپری کردن عده هستند می توانند هنگام ضرورت و جهت تامین نیازهای خود از خانه خارج شوند و از اینرو تعدادی از اهل علم خروج زن بیوه ای که در حال سپری کردن عده است را با قیاس بر زن طلاق داده شده جایز دانسته اند.
از میان نصوص فوق مشخص می شود که تفاوتی در بین زن بیوه و طلاق داده شده در محل سپری کردن عده وجود ندارد چرا که زن بیوه بایستی در خانه ای که شوهرش در آن فوت کرده و زن طلاق داده شده در خانه ای که طلاق داده شده است عده خود را سپری کنند و اجازه منتقل شدن به خانه دیگر ندارند اما هنگام ضرورت یا جهت تامین نیازهای زندگی اش می تواند از خانه خارج بشود و گروهی از علماء خروج او را تنها هنگام روز جایز دانسته اند اما طبق شواهد موجود خروج وی در روز و شب جهت تامین نیازهای زندگی اش جایز می باشد. والله أعلم.
شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح
