خانمی که شوهرش فوت کرده است کجا باید عده خود را بگذراند؟ و آیا به دلیل اینکه خانه شوهرش مطمئن نیست می تواند در خانه دخترش بخوابد؟ و آیا جایز است تا عده خود را در بین خانه های دخترش بصورتی تناوبی سپری کند؟ و آیا برای او جایز است تا جهت کسب روزی از منزل خارج شود؟ و آیا جایز است تا جهت امور ضروری از خانه خارج گردد؟
اين تبيت المعتدة لوفاة زوجها؟
الجواب
الحمد لله و صلي الله و سلم و بارك علي رسول الله و علي آله وصحبه.أما بعد:
عموم أهل علم قائل بر اینند که زن بیوه بایستی عده خود را در همان خانه ای که هنگام فوت شوهرش در آن می زیسته است سپری کند و دلیل شان فرمایش خداوند متعال است که می فرماید: (لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ و لايخرجن) یعنی: (- زنان مطلقه را- از خانه هاى شان بیرون نکنید و خودشان هم از خانه های شان بیرون نیایند) بخشی از آیه۱ سوره الطلاق و صریح تر از آن روایتی است که صاحبان سنن از فریعه بنت مالک رضی الله عنها روایت کرده اند که گفته است: (خرج زوجي في طلب أعلاج له فأدرجهم في طرف القدوم فقتلوه، فأتاني نعيه وأنا في دار شاسعة من دور أهلي فذكرت ذلك لرسول الله صلى الله عليه وسلم فقلت: إن نعي زوجي أتاني في دار شاسعة من دور أهلي ولم يدع نفقة ولا مال ورثته وليس المسكن له فلو تحولت إلى أهلي وأخوتي لكان أرفق لي في بعض شأني، قال: ((تحولي)) فلما خرجت إلى المسجد أو إلى الحجرة دعاني أو أمر بي فدعيت فقال: ((امكثي في بيتك حتى يبلغ الكتاب أجله)) قالت: فاعتددت فيه أربعة أشهر وعشراً، قالت وأرسل إليّ عثمان فأخبرته فأخذ به) یعنی: ( شوهرم جهت یافتن برده هایش بیرون رفت و آنها را در حوالی قدوم یافت و آنها او را کشتند و خبر وفات او در حالی به من رسید که خانه من در ناحیه دورتری نسبت به محل اقامت خانواده ام بود لذا از رسول الله صلى الله عليه وسلم سؤال کردم که نزد خانواده ام برگردم زیرا شوهرم برای من خرجی و منزلی که خود مالک آن باشد به جا نگذاشته است و اگر نزد خانواده و برادرانم برگردم در برخی امور زندگی برای من بهتر و آسان تر خواهد بود ؛ رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: ( می توانی نزد خانواده ات بروی) اما هنگامی که به مسجد یا حجره رفتم مرا فراخواند یا فردی را به دنبالم فرستاد که نزد ایشان بروم و فرمود: ( تا پایان مدت عده در خانه خودت بمان) فریعه رضی الله عنها می گوید: چهارماه و ده روز در همانجا عده گذراندم؛ می گوید: سپس سیدنا عثمان رضی الله عنه جهت جویا شدن حکم، شخصی را نزد من فرستاد و من ایشان را از ماجرا را مطلع کردم و او نیز به همین حکم عمل کرد)
این حکم در مورد زن بیوه ثابت شده است و بایستی در همان خانه ای که هنگام فوت شوهرش در آن می زیسته است عده اش را سپری کند مگر آنکه نیاز مبرم یا ضرورتی وجود داشته باشد تا وی را مجبور به انتقال به خانه ای دیگر کند زیرا جمهور ( اکثریت) علماء اعم از فقهای حنفى و مالکی و حنبلی معتقدند: اگر محل اقامت خانمی که در حال سپری کردن عده است غیرقابل زیست باشد و یا در آنجا متحمل مشقت و سختى هاي غیر قابل تحملی باشد در اینصورت جایز است تا در خانه أمن دیگری سکونت گزیند و در خانه دوم بایستی به همان احکام سوگ، که در خانه نخست بر وی واجب بود نیز پایبند باشد.
اما در باره خروج موقت از خانه باید گفت: جمهور (اکثریت) اهل علم، خارج شدن خانمی که در حال سپری کردن عده است را جهت تامین نیازهای زندگی خود جایز دانسته اند و تصریح کرده اند که باید در خانه خودش بخوابد و از مواردی که بانوان مذکور می توانند جهت انجام آن خارج شوند، کسب روزی است که ذکر آن در روایت فریعه گذشت. و از دیگر موارد می توان به ترسیدن اشاره کرد لذا بانوانی که در حال سپری کردن عده هستند می توانند تا موقعی که می خواهند با بانوان دیگر بنشینند و به گفتگو بپردازند اما جهت خوابیدن بایستی در خانه خودشان بخوابند.
فقهای مذهب حنبلی خارج شدن بیوه زنی که در حال سپری کردن عده است را در روز جایز و در شب ممنوع دانسته اند اما تا جایی که سراغ دارم هیچ دلیلی در سنت مبنی بر جواز این تفکیک وجود ندارد و در این مورد از شیخ مان عبدالعزيز بن باز رحمه الله سؤال کردم و ایشان در پاسخ گفت: هیچ دلیلی بر صحت آن وجود ندارد؛ لذا دیدگاه صحیح در این خصوص همان دیدگاه جمهور (اکثریت) اهل علم می باشد که قائل به عدم تفکیک در بین شب و روز هستند. والله أعلم.
شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح
