بسم الله الرحمن الرحيم؛
شهید به فردی گفته می شود که رودررو در جنگ با کافران کشته شود و نیت وی از جنگ برافراشته کردن و حاکمیت دین خداوند متعال در روی زمین باشد از اینرو تعدادی از اهل علم گفته اند: فردی که با اسباب شهادت از دنیا برود و در ظاهر أمر شهید تلقی شود را بازهم نمی توان به طور مشخص شهید نامید زیرا پی بردن به نیت او تنها از طریق وحی میسر می شود و این دیدگاه امام بخاری رحمه الله می باشد طوریکه یکی از أبواب کتاب صحیح خویش را با نام: ( باب: لايقال فلان شهيد) یعنی: ( باب: نمی توان- به طور قطعی- گفت که فلانی شهید است) نامگذاری نموده است؛و ابوهریره رضی الله عنه روایت می کند که رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: ( الله اعلم بمن يجاهد في سبيله و الله أعلم بمن يكلم في سبيله) یعنی: ( خداوند بهتر می داند چه کسی واقعا در راه او جهاد می کند و خداوند بهتر می داند چه کسی واقعا در راه او زخمی می شود) و همچنین به حدیثی که در صحیح مسلم (١١٤) روایت شده است استناد می کنند که عبدالله بن عباس رضی الله عنهما گفت: ( حدثني عمر بن الخطاب قال: ((لما كان يوم خيبر أقبل نفر من صحابة النبي صلى الله عليه وسلم فقالوا: فلان شهيد، فلان شهيد حتى مروا على رجل، فقالوا: فلان شهيد، فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم: كلا إني رأيته في النار في بردة غلها أو عباءة ثم قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: يا ابن الخطاب اذهب فناد في الناس أنه لا يدخل الجنة إلا المؤمنون، قال: فخرجت فناديت: ألا إنه لا يدخل الجنة إلا المؤمنون)یعنی: (سیدنا عمر رضي الله عنه به من گفت: در روز فتح خیبر برخی از صحابه نزد رسول الله صلی الله عليه وسلم آمدند و گفتند: فلانی شهید شده است، فلانی شهید شده است تا اینکه نام فردی را هم بعنوان شهید ذکر کردند اما رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: چنین نیست من او را به خاطر دزدیدن تکه پارچه ای از اموال غنیمت در آتش دوزخ مشاهده کردم؛ سپس رسول الله صلى الله عليه وسلم به عمر رضی الله عنه فرمود: (ای پسر خطاب؛ برو و به مردم بگو: تنها افراد مؤمن وارد بهشت می شوند؛ عمر رضی الله عنه می فرماید: من نیز- نزد مردم- خارج شدم و گفتم: متوجه باشید که تنها افراد مؤمن وارد بهشت خواهند شد) و همچنین به روایتی که امام احمد در مسند خویش (٣٤٢) روايت کرده است استناد می کنند که ایشان از طریق ابوالعجفاء نقل می کند که گفت: از سیدنا عمر رضی الله عنه شنیدم می فرمود: (وأخرى تقولونها في مغازيكم: قتل فلان شهيدا مات فلان شهيدا ولعله أن يكون قد أوقر عجز دابته أو دف راحلته ذهبا وفضة يبتغي التجارة فلا تقولوا ذاكم ولكن قولوا كما قال محمد صلى الله عليه وسلم من قتل في سبيل الله فهو في الجنة)یعنی: ( نکته دیگری که باید خاطر نشان کنم این است که شما در جنگ های خود می گویید: فلانی شهید شد و فلانی شهید از دنیا رفت در حالیکه شاید او در پهلو و کجاوه شتر خویش بار طلا و نقره داشته و جهت تجارت خارج شده بوده است لذا این عبارت( که فلانی شهید شده است) را نگویید بلکه عبارتی را بگویید که رسول الله صلی الله عليه وسلم گفته و فرموده است: فردی که در راه الله کشته شود در بهشت است) حافظ ابن حجر سند این روایت را در فتح الباري(٦/٩٠) حسن دانسته است.
- اما تعدادی از اهل علم اطلاق نام شهید را به فردی که با اسباب حقیقی شهادت از دنیا می رود را جایز دانسته اند مگر آنکه مانعی در توصیف وی به لفظ شهید وجود داشته باشد مانند: خیانت در اموال غنیمت که در حدیث فوق گذشت؛ زیرا احکام دنیوی بر اساس ظاهر افراد بر آنها إعمال می شوند و توصیفات شرعی در دنیا بر اساس عملکرد ظاهری افراد بر آنها اطلاق می گردند ولی حکم اخروی آنها تنها در حیطه علم خداوند متعال می باشد زیرا وقتی صحابه رضی الله عنهم چندین نفر را در نزد رسول الله صلی الله عليه وسلم بعنوان شهید نام بردند، ایشان با سکوت خود گفته آنها را تأیید نمودند اما در مورد فردی که در اموال غنیمت خیانت کرده بود فرمود: ( چنین نیست من او را به خاطر دزدیدن تکه پارچه ای از اموال غنیمت در آتش دوزخ مشاهده کردم) و سیدنا عمر رضی الله عنه نیز به سبب احتمال وجود مانع در یک شخص، از اطلاق نام شهید در حق او ممانعت کرد.
بنابراین به نظر من قول راجح این است که اگر فردی با اسباب حقیقی شهادت از دنیا برود می توان بر اساس ظاهر عملکرد وی نام شهید را بر او اطلاق نمود و نیت و هدفش را به خداوند واگذار کرد مگر آنکه مانعی در اطلاق توصیف شهید به او وجود داشته باشد که در این موارد نبایست این نام شرعی را به وی اطلاق نمود چه برسد به آنکه اسباب حقیقی شهادت هم وجود نداشته باشد. والله تعالی أعلم.
برادر شما:
شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح
١٤٢٥/٢/١٦ هجري قمري
