الحمد لله رب العالمين و أصلي و اسلم علي نبينا محمد و علي آله و أصحابه اجمعین؛ و علیکم السلام و رحمة الله و بركاته؛ أما بعد:
برخي از اهل علم، اجماع و اتفاقیه علماء را مبنی بر عدم جواز مطالعه کتاب های أهل کتاب اعم از تورات و انجیل نقل کرده اند و دلیل شان حدیثی است که از طرق متعدد روایت شده است که بر اساس آن: هنگامی که رسول الله صلی الله عليه وسلم بخشی از تورات را نزد سیدنا عمر رضی الله عنه مشاهده کرد خشمگین شد و فرمود: ( لو أصبح موسي فيكم ثم اتبعتموه و تركتموني لضللتم) یعنی: ( اگر- امروز- موسی در بین شما می بود و شما از او پیروی می کردید و مرا رها می نمودید قطعا دچار گمراهی می گشتید) و در برخی از طرق این روایت اشکالاتی وجود دارد طوریکه حافظ ابن حجر بعد از عنوان کردن همه طرق روایت مذکور در فتح الباری (١٣/٥٢٥) می گوید: "و اینها مجموع طرق روایت مذکور هستند و حتی اگر هیچ یک از طرق وارده قابل استناد نباشند اما مجموع آنها بیانگر آن است که روایت مذکور دارای اصل می باشد)و تعدادی از اهل علم اعم از فقهای حنفى و شافعی و حنبلی با استناد به روایت مذکور تصریح کرده اند که مطالعه کتاب های اهل کتاب جایز نمی باشد و حافظ ابن حجر در فتح الباری (١٣/٥٢٥) می گوید: ( اگر اجماع و اتفاقیه أهل علم در این خصوص ثابت شود که هیچ حرفی در آن نیست اما بایستی توجه داشت که اجماع مذکور- یعنی اجماع بر تحریم خواندن کتاب های اهل کتاب- تنها محدود به پرداختن محض نوشتن و خواندن آنها است لذا اگر منظورشان مطالعه محض آنها باشد که بازهم حکم مطلوب حاصل نشده است زیرا چنین برمی آید که اگر در کنار پرداختن به آنها فعالیت های دیگری( از قبیل مطالعه کتب دیگر) هم داشته باشد در این صورت خواندن آنها جایز می باشد و اگر فقط به آنها بپردازد در آن صورت اشکال دارد) سپس ایشان- رحمه الله- نتیجه گیری دیگری کرده و می گوید: ( چنین به نظر می رسد که کراهت آن کراهت تنزیهی است و نه کراهت تحریمی لذا قول راجح در این مسأله این است که بایستی در بین مطالعه افرادی که ایمان ضعیف و آگاهی کم دارند با افرادی که ایمان محکم و علم کافی دارند تفاوت قائل شویم طوریکه أفراد ضعیف الایمان و کم علم نباید کتاب های مذکور را مطالعه کنند اما افراد آگاه و مطلع می توانند آنها را مطالعه نمایند خصوصا هنگامی که نیاز به پاسخ شبهات مخالفان باشد؛ و دلیل این دیدگاه عملکرد علمای گذشته و معاصر مبنی بر نقل بخش هایی از تورات است که قصد داشتند تا با استخراج مطالبی از آن یهودیان را ملزم به ایمان آوردن به رسول الله صلی الله عليه وسلم کنند لذا اگر مطالعه آن را مطلقا جایز نمی دانستند هرگز آثار مذکور را بصورن پی درپی نقل نمی کردند) پایان گفته حافط ابن حجر رحمه الله.
مطلب مذکور را که حافظ ابن حجر رحمه الله بیان کرده است، توضیح خوبی در این موردبه شمار می رود که به طور خلاصه: جواز مطالعه کتاب های أهل کتاب در صورت نیاز و هنگام وجود مصلحت را بیان می کند و همچنین در استدلال این حکم می توان به روایتی از صحیح بخاری حدیث (٣٦٣٥) و صحيح مسلم حدیث (١٦٩٩)که از طریق مالک از نافع از عبدالله بن عمر رضی الله عنهما در خصوص داستان سنگسار دو یهودی زناکار روایت شده است استناد کرد که طبق آن: هنگامی که یهودیان دو زناکار مذکور را نزد رسول الله صلی الله عليه وسلم آوردند و از ایشان در باره حکم آنها پرسیدند فرمود: (ما تجدون في التوراة في شأن الرجم؟ فقالوا: نفضحهم ويجلدون، فقال عبدالله بن سلام: كذبتم! إن فيها الرجم، فأتوا بالتوراة فنشروها فوضع أحدهم يده على آية الرجم، فقرأ ما قبلها وما بعدها، فقال عبدالله بن سلام: ارفع يدك، فرفع يده فإذا فيها آية الرجم)یعنی: ( در تورات چه حکمی در این خصوص وجود دارد؛ گفتند: زناکار را رسوا می کنیم و تازیانه می زنیم؛ عبدالله بن سلام رضی الله عنه- که خودش سابقا از علمای یهود بود- گفت: دروغ می گویید بلکه حکم زنا در تورات سنگسار است؛ لذا تورات را آوردند و آن را پیش روی خود گشودند و یکی از آنها دست خود را روی آیه سنگسار گذاشت و شروع به تلاوت آیات قبل و بعد آن نمود تا از رسول الله صلى الله عليه وسلم کتمان کنند اما عبدالله بن سلام رضی الله عنه فرمود: دستت را بردار؛ هنگامی که دستش را برداشت آیه سنگسار نمایان شد) باتوجه اینکه عمل مطالعه تورات جهت مصلحت، نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم انجام شد و ایشان از آن جلوگیری ننمود لذا خواندن کتاب های اهل کتاب در صورت نیاز مبرم و یا وجود مصلحت جایز می باشد اما اگر نیاز و مصلحتی برای مطالعه آنها وجود نداشته باشد و بیم ضرر هم وجود نداشته باشد در این حالت مطالعه آنها مکروه می باشد زیرا هنگامی که رسول الله صلی الله عليه وسلم مشاهده کرد که سیدنا عمر رضی الله عنه بخشی از تورات را مطالعه می کند خشمگین شد و ممانعت رسول الله صلى الله عليه وسلم در روایت مذکور حمل بر تحریم نمی شود- زیرا بیم به فتنه افتادن سیدنا عمر رضی الله عنه وجود نداشت-بلکه حمل بر کراهت یا عمل خلاف اولی می گردد همانطور که حافظ ابن حجر در فتح الباری(١٢/٥٢٦) نیز به این مطلب تصريح کرده است و همچنین می توان به حدیثی که امام بخاری رحمه الله در صحیح خویش (٤٤٨٥) از طریق ابوسلمه از ابوهریره رضی الله عنه روایت کرده است استناد نمود که گفته است: (كان أهل الكتاب يقرؤون التوراة بالعبرية، ويفسرونها بالعربية لأهل الإسلام، فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم: (لا تصدقوا أهل الكتاب ولا تكذبوهم، قولوا: (آمَنَّا بِالَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَأُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَإِلَهُنَا وَإِلَهُكُمْ وَاحِدٌ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ)یعنی: ( اهل کتاب تورات را به زبان عبری می خواندند و سپس آیات آن را به زبان عربی برای مسلمانان توضیح می دادند لذا رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود: ( أهل کتاب را نه تایید کنید و نه تکذیب نمایید بلکه به آنها بگویید: (آمَنَّا بِالَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَأُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَإِلَهُنَا وَإِلَهُكُمْ وَاحِدٌ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُون)یعنی: (بگویید: ما به همه آنچه که از سوی خداوند بر ما و شما نازل شده است ایمان داریم؛ معبود ما و معبود شما یکی است و ما تنها تسلیم و مطیع او هستیم) بخشی از آیه٤٦ سوره العنکبوت؛اما اگر بیم آن وجود داشته باشد که شخص خواننده با مطالعه کتاب های اهل کتاب دچار فتنه گردد بدون شک در این حالت مطالعه کتاب های مذکور حرام می باشد زیرا هرچیز که منجر به حرام گردد خود نیز حرام است. والله أعلم.
برادرشما:شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله المصلح
١٤٢٧/٨/٢٠ هجري قمري
