چگونه قرآن را بفهمیم؟ كيف نفهم القرآن؟

الحمدلله  و صلي  الله  و سلم  و بارك  علي  رسول  الله  و علي  آله  وصحبه.أما  بعد:در پاسخ به پرسش  شما  از خداوند طلب توفیق کرده و می گوییم:

پیش  از هر چیز  بایستی  بدانید  که خداوند  متعال  با فرستادن  قرآن کریم  و حفظ و صیانت آن نعمت بزرگی بر بندگانش ارزانی داشته و فرموده  است: (إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ)يعنى: ( بی تردید ما قرآن را نازل کرده ایم و قطعا  خود ما نگهبان  و نگهدار  آن هستیم)الحجر/٩ و سپس توضیح دادن  آن را برعهده  گرفته  و فرموده  است: (ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ)یعنی: ( علاوه  بر آن توضیح  دادن آن بر (عهده) ما است)القيامة/١٩ و شرح و تفسير کردن آن يكی از وظایف  رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  می باشد زیرا  خداوند  خطاب  به پیامبرش علیه  الصلاة  والسلام  می فرماید: (وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ)یعنی: ( و بر تو وحی ( سنت) را فرو فرستادیم  تا آنچه  را که بر آنها  فرستاده  شده است(قرآن) را -توسط سنت- برای مردم  توضیح  دهی تا شاید  بیندیشند) النحل/٤٤

درست ترین شیوه  فهم و تفسیر  کلام  خداوند  متعال این است که قرآن را توسط  آیات قرآن تفسیر  کنیم زیرا خداوند بسیاری  از اخبار و احکام  علمی و عملی را در جایی  از قرآن بصورت کلی  آورده  و همان آیات را  در جای  دیگر شرح  داده  است  اما اگر تفسیر  قرآن توسط  قرآن ممکن  نبود  بایستی  به سنت  مراجعه  کنیم  زیرا  خداوند  می فرماید: (وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ)یعنی: ( و بر تو وحی ( سنت) را فرو فرستادیم  تا آنچه  را که بر آنها  فرستاده  شده است(قرآن) را -توسط  سنت- برای مردم  توضیح  دهی تا شاید  بیندیشند) النحل/٤٤ آیه مذکور  بیانگر  آن است که تفسیر  و توضیح  آیات  قرآن کریم  یکی از وظایف  رسول  الله  صلی الله  عليه  وسلم  می باشد لذا یکی از منابع تفسیر قرآن کریم  سنت است و در تفسیر قرآن بایستی  به سنت  بپردازیم  زیرا  رسول الله صلی الله علیه و سلم آگاه ترین  انسان ها در دانستن  منظور کلام  خداوند می باشد طوریکه خداوند مى فرماید: (مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَىٰ(٢)وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ(٣) إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ(٤)) يعنى: ( یار شما ( محمد صلی الله  عليه  وسلم) گمراه  نشده  و اشتباه  نکرده  است (۲) و از روی هوای نفس سخن  نمی گوید(۳)- بلکه- هر  چیزی  که  می گوید  وحی است که به ایشان وحی می شود (٤))النجم/٢-٤  و رسول  الله  صلى  الله  عليه  وسلم  مى فرمايد: ( و الله إني  لارجو أن  أكون  اخشاكم لله  و اعلمكم  بما  اتقي) يعني: (به خدا سوگند من امید آن دارم که خداترس ترین  شما و آگاه ترین تان به موارد  تقوا هستم) صحیح مسلم.

زمانی  که  تفسیر آیه ای را  را از آیات دیگر  قرآن و سنت نیافتیم در این حالت به کلام صحابه  رضی  الله  عنهم  در تفسیر قرآن مراجعه  می کنیم  زیرا آنان از لحاظ  شیوایی  بیان  و قوت  ایمان کامل  ترین  انسان ها بودند و داناترین مردم نسبت به فهم منظور کلام خداوند هستند برای اینکه  هنگام  نزول  وحی  حضور  داشته اند  و تفسیر علمی و عملی   آیات  قرآن را از رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم فراگرفته اند  و به  اندازه  ای در فهم قرآن آگاهی داشتنه  اند که برخی  از آنها به خداوند  سوگند  خورده  و می گوید: "اگر فردی آگاه  تر از خود را در قرآن بیابد  و توان رفتن بسوی او را داشته  باشد قطعا- جهت فراگیری- نزد او می رود" که این بیانگر  عمق  آگاهی و فهم شان از قرآن می باشد.

زمانی  که تفسیر آیه ای را از صحابه  نیافتیم  بایستی  به کلام  تابعینی  که از صحابه  کسب تفسیر  کرده  اند  مراجعه  کنیم  زیرا بی تردید  آگاهی آنها در خصوص  آیات قرآن از ما بیشتر است و تفسیر را از شاگردان  رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  فراگرفته اند و علاوه بر آن  آگاهی کاملی  نسبت به زبان  عربی  داشته  اند و قرآن به زبان  عربی  واضح  نازل  شده است و هر اندازه آگاهی فرد به زبان  عربی  بیشتر باشد به همان  اندازه  فهمش از قرآن دقیق تر می شود.

ابن کثیر رحمه  الله  بعد از عنوان  کردن  مطالب  مذکور  به صورت مفصل  در تفسیر خویش(١/١٠) می گوید: ( تفسیر  کردن  قرآن بر اساس نظر شخصی حرام  است)  بنابراین  کاری  که امروز  بیشتر پژوهشگران  علوم  تجربی با قرآن و سنت انجام  می دهد  بدون شک  نوعی  جنایت  در مورد کلام  خداوند  متعال  تلقی  می شود زیرا برخی از آنان هنگامی  که آیه ای از قرآن یا حدیثی  از رسول  الله  صلی  الله  عليه  وسلم  را موافق یک رخداد  پزشکی  یا طبیعی می یابند  با حسن نیتی  که دارند  می گویند: این آیه از قرآن یا این حدیث،  فلان  نظریه  یا حقیقت  علمی را تایید  می کند  و سپس  آن را معجزه  علمی قرآن و سنت  می نامند اما ای کاش  این پژوهشگر  در برخورد  با چنین آیاتی  ابتدا  با علمای متخصص مشورت  کند و فهم خویش را با آنها در میان  گذارد و سپس به بحث  و بررسی  بپردازد  تا آگاهانه  به ثبت  آن اقدام  کند  اما متاسفانه  بسیاری  از آنها به اهل علم مراجعه  نمی کنند و  شتاب  می نمایند و با  این کار کلمات الهی را تحریف  و یا آیات را بر معنای  دیگری که مراد خداوند  متعال  نیست  حمل  می کنند.

شیخ دکتر/ خالد بن عبدالله  المصلح